Kurtuluş hareketinin temsil heyeti, bir BMM toplantısının yapılmasını uygun görürken.
Toplantının İstanbul’da yapılması için, İstanbul hükümeti ile haylice fikir teatisi yapmış.
Neticede Aday gösterilmekle beraber Mustafa Kemal Paşa’nın gelmesinin tehlike arz edeceği kanaatine varılmış.
Meb’usanın intihabı tüm yurtta yapılmış. Nasıl yapılabildiğine ait bir kayda rastlanmıyor ama
Mustafa Kemal Paşanın Osmanlıca yazılı nutkundan şunları öğreniyoruz.
***
“…Meclisi millînin içtimaından sonra, derecei emniyet ve mahfuziyeti taayyün edeceğinden emniyeti tamme görüldüğü takdirde, Cemiyet Heyeti Temsilîyesinin
ilgasile teşkilâtı hazırasının hedefi mesaisinin tayini, zikrettiğim veçhile kongre makamına kaim olacak olan içtimaı mahsusta kararlaştırılacağı ifade olundu.
Meb’usanın intihabında serbestîi tam bulunması lüzumu hükûmetçe emredilmiş olması hasebile intihabatın icrasında, Cemiyet Heyeti Temsilîyesince, müdahale vaki olmamakla olduğu beyan edildi.
Meb’usan meyanında, İttihat ve Terakkiye mensup ve orduda seyyiatlı eşhas bulunduğu takdirde, bunların meb’us intihap edilmesine meydan verilmemek için Heyeti Temsilîyece irşat suretinde, sureti münasebede bazı telkinat yapılması muvafık olacağı da mülâhaza olundu. Heyeti Temsilîyenin bu bapta sureti tavassutu da, ayr›ca bir formül halinde üçüncü protokol olarak tesbit edildi (Ves. 160)…”
***
İstanbul’da toplanacak olan Meb’uslara bir talimat gönderilmiş.
Bu talimatı yine Mustafa Kemal Paşa’nın ilk Osmanlıca basımlı nutkundan izleyelim
***
“… İntihap olunan meb’uslara iblağ edilen malûmat ve talimat, şudur:
Madde 1- İstanbulun Düveli İtilâfiye ve bilhassa İngiliz kuvayi berriyesinin tahtı işgalinde ve kuvayi bahriyesinin tahtı muhasaras›nda olduğu ve Kuvayi ınzıbatiyesinin ecanip elinde ve muhtelit bir surette bulunduğu malûmdur. Bundan başka, Rumların kendilerinden İstanbul meb’usu namile kırk kişi intihap ettikleri ve Atinadan gelmiş Yunan rüesa ve kumandanları tahtı idaresinde olmak üzere, hafî polis ve kuvvei ihtilâliye teşlkilâtı yaparak, devletimize ânı lâzımında asi bir vaziyet alacakları tahakkuk etmiştir.
Hükûmetin İstanbul’da maatteessüf mukayyet olduğunu itiraf eylemek mecburiyeti vardır. Bu esbaptan naşi, Meclisi Millînin mahalli içtimaını münakaşa etmek gibi bir mesele tahaddüs eylemiş bulunuyor. Meclisi Millî İstanbulda in’ikat eylediği takdirde, meb’usanın ifa edecekleri vazifei vataniye nazarı dikkate alınırsa, mehalike maruz kalmalarından cidden tevahhuş olunur.
Filhakika, İtilâf Devletlerinin mütareke ahkâmını bozarak ve sulhün takarrürüne intizara lüzum görmeksizin, vatanımızın aksamı mühimmesini işgal ve anasırı hıristiyaniyeye hukukumuza tecavüz fırsatını bahşeylemek suretile, vukubulan hakşikenâne muamelâtını, tenkit ve red ile tamamiyeti mülkîye ve masuniyeti istiklâlimizi azimkârane bir surette taleb ve müdafaa edecek olan heyeti meb’usanın dağıtılması ve azasının tevkif veya iclâ edilmesi müstebat değildir. Karsta in’ikat eden İslâm şûrayı Millîsine İngilizlerin yaptıkları gibi. İnlihabata iştirak eylememiş olan anasırı hıristiyaniyenin ve onlara peyrev olan İngiliz Muhipler ve Nigehban Cemiyetlerinin, bu hususta düşmanların amalini tervicen her türlü fenalığa tasaddi eyliyebilecekleri de vâridi hatırdır.
Binaenaleyh Meclisi Millînin İstanbulda içtimaı, meclisten intizar olunan vazifei ciddîye ve tarihiyenin ifasını akim bırakacağı ve Meclisi Millî, devlet ve milletin timsali istiklâli olduğundan ana vurulacak darbe ile istiklâlimizin de rahnedar edileceği müstağnii arzdır.
Kabine namına Amasya’da Heyeti Temsilîye ile müzakeratta bulunan Bahriye Nazırı
Salih Paşa Hazretleri dahi, bu hakayikı derpiş ile Meclisi Millînin İstanbulun haricinde emin bir mahalde içtimaı lüzumuna vicdanen ve fikren kanaat hâsıl etmiş ve bu husustaki muvafakatini imzası tahtında teyit eylemiştir. Meclisi Millînin düşman tesirinden azade ve emniyeti mutlakayı haiz bir mahalde içtimaı halinde, İstanbulda içtimaına nazaran mutasavver bilcümle mehazir, bertaraf edilmiş olacağı gibi makamı hilâfet ve saltanatın tehlikede bulunduğunu cihan efkârı umumiyesine ve betahsis âlemi islâma filen ihsas etmiş olacak ve istiklâl ve mevcudiyeti millîyemizin aleyhinde suduru memul bir karar karşısında vazaifi millîye ve vataniyesini ifaya kadir bir halde bulunacak ve İtilâf Devletleri nazarında meclisin mukadderatı millete tamamen hâkim bulunduğu daha bariz bir surette izhar olunabilecektir. Meclisin hariçte içtimaında varidi hatır olan mehazir berveçhiatidir:
Bedhahan, İstanbuldan vazgeçildiği tarzında muzır bir propagandaya fırsat bulacaktır.
Hükûmet, İstanbulda olduğu gibi, meclisle temas ve irtibatında mazharı sühulet olamıyacaktır
Meclisin merasimi işitahîyesi, zatı şahaneyi seyahat külfetine maruz bırakmamak maksadile, tevkil buyuracakları bir zat vasıtasile olabilecektir. işte bu mehazire istinat eden hükûmeti hazıra Meclisi Millînin hariçte küfladına muvafakat eylememiştir.
Bu ademi muvafakat yüzünden mehaziri mevcudeye, atideki mahzurlar dahi inzımam eylemekte bulunmuştur:
Meclisi Millînin kanunî bir şekilde içtimaı, Meclisi Meb’usan ve Ayanın aynı zamanda ve aynı mahalde bulunmasına vabeste olduğundan hükûmetin hariçte tensip edeceği bir mahalde içtimaa muvafakat etmemesi yüzünden Meclisi Ayan ve hükûmet, hariçteki içtimaa icabet etmiyecek ve zatı şahaneye usulü dairesinde meclisi küşat ettirmeyecektir.
Buna nazaran, Meclisi Millînin hariçte içtimaına kanunen imkân kalmayıp İstanbul’da in’ıkad› mehaziri maruzaya rağmen zaruret hükmüne girmiş bulunuyor. Meb’usanı kiram İstanbula gitmekte tereddüt gösterip hariçte kendiliklerinden toplandıkları takdirde, vücuda gelecek bu içtima bittabi Meclisi Millînin malûm olan mahiyeti teşriîyesi şeklinde olamaz.
Belki milletin mevcudiyetini, amalini, İstiklâlini temsil ve mukadderatı hakkında verilecek hükümleri tenkid ve millete istinaden reddedebilecek bir içtimaı millî şeklinde olabilir. Bu takdirde, Meclisi Millî de bittabi İstanbulda in’ikad etmemeye mahkûm kalır. Bu tarzı hareket, hükûmetin itiraz ve aleyhinde tedabiri zecriyeyi ve binnetice milletle hükûmeti merkeziye arasında inkıtaı münasebatı mucip olması da varidi hatırdır Meb’usanın bir k›smının İstanbula gitmesi ise, bu baptaki mahzuru tezyit edebilir….”
***
Tamim haylice uzun ve maddeler ihtiva etmektedir tamamını almak köşeye sığmaz
Bundan sonra neler olmuş. Gelecek yazımda birlikte izleriz inşallah.