İnsanlığın korkunç uçurumların eşiğinde olduğu, edebin-hayânın, ahlâkın, iffet ve namusun ayaklar altına alınıp hiçe sayıldığı, değer atfettiğimiz şeylerin artık değersizleştiği bir asırda yaşamaktayız. Eski cahiliye devrinde mevcut olan çirkinlikler İslâm’ın gelmesiyle güzelliğe dönüşmüştü. O karanlık devirler İslam ile aydınlanmıştı. O devrin insanları, ahlaklarındaki karanlıkları ilâhî prensiplerle akladılar. Hayatlarına huzur ve sükûn geldi. Edeb, hayâ nedir? Bilmeyen nice insanlar birer hayâ âbidesi oldular ve yine aynı insanlar İslâm’ın getirdiği yüce prensiplerle ıslah oldular, yanlışlıklarını bir bir sildiler, ömürlerini vahiy bereketiyle suladılar, nurlandırdılar.
İslâm’ın tüm insanlığa sunduğu bu nurlu ve bereketli hayat düsturları, onların hayatlarında mevcut olan edeb dışı ne kadar hal ve davranışlar varsa hepsini silip süpürmeli. Zira yüce dînimizin prensipleri en ince detaylarına kadar hayatı bütünüyle kuşatıcı, yön verici ve yol göstericidir. İslam istifade edene son derece mükemmel bir hayat nizâmı sunar. İslâm’ın getirdiği ahlâkî prensipleri hiçbir sistemde bulamazsınız. O zaman;
Nedir insanlığın doğruyu arayışı? Aramaya ne haçet!
Nedir insanlıktaki bu sapkınlık, edeb ve hayâsızlık?
Nereden çıktı bu ahlaksızlığı arzulayan ve yayan insanlık?
Sadece kendi memleketimizde değil bütün dünya ahlaksız, edebsiz ve hayâsız davranışlarla çalkalanmakta… Hiçbirimiz bu gidişattan hoşnut değiliz. Akli selim, insanlığın ahlâkî bir çıkmaz içinde olduğunu söylüyor. Önceden pervasızca edeb dışı davranışlar işleyen gençlerimizden çokça şikayet ederken şimdi çocuklara kadar inen hayâsız ve ahlaksız tavırlar yüreğimizi tırmalıyor. Fakat büyükler de buna bazen bilerek bazen da farkında olmayarak çanak tutuyor. Büyüklerde olmayan edeb ve hayâ elbette onların yetiştirdiği küçüklerde hiç bulunmuyor. Bu zincirleme işte böyle gidiyor. Bu işler ufaktan başlıyor. Üzerinde durulmayan küçük edeb dışı haller zamanla büyüyerek önü alınmaz hâle gelebiliyor.
Edeb ve hayâ, güzel ahlak öyle muhteşem bir terbiyedir ki sahibini haram ve günahlardan uzaklaştırır iyiye, doğruya, hayra yaklaştırır. Beğenilmeyen, yerilen kötü iş ve sözleri işlemene engel olur. Ahlaklı ve edebli insanlar toplum tarafından hoş karşılanmayan davranışları irtikâp etmekten çekinir, utanır, korkarlar. Şimdiki nesle bir bakın hiç utanma duygusu kalmış mı? Özellikle televizyonlardaki güldürü programları (İvedikli bolca kahkaha atılan ama ahlaksızlığın her çeşidi sunulan) insanlarda zâten pek az kalan hayâ duygusunu da tamamen alıp götürdü. Eğer bir insanın edeb ve hayâ duygusu yoksa (afedersiniz) onun dört ayaklı yaratıklardan çok bir farkı kalmamış demektir.
Oysa Peygamberimiz aleyhissalâtu vesselam efendimiz, edeb ve hayâ konusunda bizlere mesaj yüklü sözlerini yadigâr bırakmıştır. Bakalım bu muhteşem mesajlardan bir tanesine, buyuruyorlar ki; “Hayâ îmandandır. Îman insanı cennete götürür. Çirkin ve edebsiz konuşmak cefadandır. Cefa ise cehennemdedir, (ancak ateşe götürür.)” (Tac, c.5, s.60) O halde Müslüman edebli olur. Konuşurken, otururken, yerken, içerken, yürürken, bakarken hep edeble hareket eder. Şeytan edebli insanın yanına varmaya cesaret edemez. Ve yine şeytan en büyük edebsizlik örneğini sergilediği için cennetten kovuldu ebediyen cehennemliklerden oldu. Edebsizler şeytanın ağına düşen zavallılardır onun için de pek cesurdurlar. Edebten yoksun insanlar rahatlıkla ve cesurca hayâsızlıklarını sergilerler. Neden? Çünkü ‘câhil cesur olur.’ Hak gerçeğini kavrayamamış, şeytanın oyununun kurbanı olmuş zavallı şaşkınlardır onlar. Ama Müslüman hayâlıdır. Önce yüce Yaratıcıdan hayâ eder, Peygamberinden, Hak Teâlâ’nın yarattığı bütün mahlûkattan hayâ eder. Hatta yalnızken bile hayâ ve edeb doğrultusunda yaşar.
Bugün yaşadığımız devirdeki buhran ve ahlâkî sıkıntılar edeb ve hayâ yokluğundan kaynaklanmaktadır. Benliğimizin temel merkezine edeb ve hayâ düsturunu yerleştirmeden medeniyet yolunda ilerleyemeyiz. Yitirdiğimiz hasletlerimize kavuşmak için ne yapılması gerekiyorsa hep beraber el birliğiyle onları yapalım inşaallah.
Sizlere hayırlı cumalar diliyorum efendim.