Dosya: Ahmet Kuş
Merkezden taşraya kadar adeta bir imar seferberliği düzenlenmiştir. İhtiyaca binaen yaptırılan mahalle mescitleri de bu yapılardan biridir. Selçuklu Dönemi’nde başlayan bu gelenek Karamanoğlu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde de devam etmiş ve mahalleler bu mescitlerin etrafında şekillenmiştir. Mescit mahallenin merkezinde yer almış, dinî hayat ve içtimai hayat birbirine paralel olarak gelişmiştir. Özellikle Selçuklu Dönemi mescitlerini bir inci kolyenin taneleri olarak nitelendirebiliriz. Bu mütevazı mescitlerdeki ahşap, çini ve tuğla işçiliğine hayran olmamak elde değildir. Dış görünüm olarak pek de iddialı olmayan bu yapılar içine girdiğiniz zaman sizi adeta büyüler. Çini mihrabına, ahşap minberine, tuğla tavanına dakikalarca bakmaktan kendinizi alamazsınız.
KONYA ANADOLU’DA AHŞAP MİNARELİ
MESCİTLERİN EN ÇOK BULUNDUĞU ŞEHİRDİR
Konya’daki tarihî mescitlerin dikkat çekici öğelerinden biri de minareleridir. İnce Minareli Medrese, Sahip Ata Camii ve Hatuniye Camii gibi birkaç istisnayı saymazsak Türkiye Selçuklu döneminde inşa edilen minarelerin ekseriyeti kısa boyludur. Örneğin şehir merkezindeki en eski tarihli camilerden biri olan İplikçi Camii’nin taştan yapılan orijinal minaresi kısa boylu ve tek şerefeliydi. Yine bu tarzda inşa edilmiş minarelerden birisi de Karatay ilçesine bağlı Obruk köyünde bulunuyor. Günümüze sağlam bir şekilde ulaşan Obruk Camii’nin minaresi de İplikçi Camii’nin yıkılan minaresi ile benzer özellikler taşır. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde minareler genellikle tuğla ve taştan yapılmıştır. Türkistan’da kerpiç minarelere de rastlanmakla birlikte kerpiç dayanıksız bir malzeme olduğu için bu minareler kolayca tahrip olmuş ve günümüze ulaşmamıştır.
ÖNEMLİ BİR KISMI OSMANLI DÖNEMİNDE YAPILDI
Anadolu’da taş ve tuğla minarelerin yanı sıra ahşap minareler de bazı şehirlerde özellikle Osmanlı Dönemi’nde yaygın olarak yapılmıştır. Konya, Ankara, Kastamonu, Sivas, İstanbul, Erzurum, Karabük, Tokat, Bolu, Muğla ve Çorum ahşap minareli mescitlerin bulunduğu şehirlerden bazılarıdır. Konya ahşap minarelerin en çok görüldüğü illerden biridir. Konya’da günümüze ulaşan 31 adet ahşap minareli mescit bulunuyor. Özellikle İşgalaman, Uluırmak, Sarıyakup, Sedirler, Topraklık gibi Konya’nın eski mahallelerini dolaşırsanız ahşap minareli mescitler evlerin arasında gözünüze çarpar. Farklı mimari tarzda yapılan bu mescitler semtlere ayrı bir görünüm kazandırır. Bu minareleri gördüğünüz zaman kadim bir Osmanlı şehrinde bulunduğunuzu fark edersiniz.
Şazi Bey Camii, Kuzgunkavak Camii, Ferhuniye Hacı Kaymak Camii, Mecidiye Camii, Sarı Yakup Camii, Topraklık Kerim Dede Camii, Tahtatepen Hacı Adil Camii, Cıvıloğlu Camii, Kenan Dede (Yanık) Cami, Çaputçu (Diğin) Camii, Veznedar Hüseyin Efendi (Asri) Camii, Biçyemez Camii, Burhan Dede Camii, Bürümcekbaşı Mescidi, Polatlar (Hatıp) Camii, Salih Paşa Camii, Nuriye Mescidi, Mithat Paşa Mescidi, Çavuşoğlu, Çukur Mahalle Camii, Hacı Mustafa Ağa Camii, Karakayış Sarı Camii, Karakurt Camii, Hacı Haydar Efendi (Kovanağzı) Camii, Piri Mehmet Paşa Mescidi, Şeyh Alaman Yusuf Ağa Camii, Ferit Paşa Camii, Karaciğan Camii, Subaşı Camii (Sille), Karataş Camii (Sille) ve Dayhâne Camii (Yeşildere) Konya’da bulunan ahşap minareli camilerdir.
Bürümcek Camii
AHŞAP MİNARELERE “ÇARDAK MİNARE” DE DENİR
Ahşap minareler genellikle ahşabın kolay elde edilebildiği bölgelerde yapılmıştır. Ahşap minare yapımı kolay olup ekonomik olarak da avantajlıdır. Boyutları değişen ahşap minareler gövde, şerefe, petek, külâh ve alem kısımlarından oluşur. Kapalı şerefeli ahşap minarelere “ahşap çardak minare” ya da “baldaken tarzı minare” de denir. Ahşap çardak minarelerin yapılış sebebi minareyi kar ve yağmurdan korumaktır. Ayrıca az sayıda şerefesinin üzeri açık ahşap minare ve şerefsiz minare de bulunmaktadır. Konya’daki ahşap minarelerin çoğunluğu çardak minaredir. Minarelerin üst kısmı ise kurşun ve sac levha ile kaplanır. Minarelerin şerefelerine genellikle mescidin iç kısmında bulunan bir kapıdan geçilerek ahşap merdivenlerden çıkılır. Minarelerin üst örtüsü hariç her tarafı ahşaptan yapılmıştır. Minarenin en üst kısmında yer alan alemin hilali ise kıbleyi gösterir.
Cıvıloğlu Camii
Ahşap minareli mescitlerden başka Konya’da bir de ahşap ezanlığı bulunan mescitler vardır. Bağ Evliya Mescidi, Bey Sokağı Mescidi, Garip Nasrullah Mescidi, Kosova Mescidi, Saatçi Mescidi, Keçeciler Mescidi, Sitte-i Banu Mescidi, Eskici Hacı Osman Ağa Camii ve Şükran Mescidi ise Konya’da bulunan ahşap ezanlıklı mescitlerdir. Şehir merkezinde olduğu gibi Konya’nın tarihî ilçelerinde de birkaç tane ahşap minareli mescit bulunuyor. Akşehir’deki Kızılca Mescidi ve Doğanhisar’daki Orta Cami ilçelerdeki ahşap minareli camilere örnek gösterilebilir.
Çaputçu Camii
Konya’daki ahşap minarelerin genellikle 19 ve 20. yüzyılda yapıldığı biliniyor. Bu minarelerin bazıları Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan restorasyonlar sırasında yenilenmiştir. Konya’daki ahşap minareli ve ezanlıklı camilerden bazıları ise günümüze ulaşmamıştır. Lalebahçe Mahallesi’ndeki Lalebahçe Camii ve Alâeddin Caddesi’nde eski İş Bankası binasının yerinde bulunan Kaymakzade Mescidi yıkıldığı için ahşap minareleri de günümüze ulaşmamıştır. Kasım Halife Camii ve Bulgur Tekke Mescidi’nin ahşap minareleri ile Beyhekim Mescidi’nin ahşap ezanlığı da bir onarım sırasında yıkılmıştır. Hacıkaymak Mahallesi’nde bulunan ahşap minareli Hatice Hatun Camii ise 2019 yılında yıkılarak yerine yeni bir cami yapılmıştır.
TARİHÎ YAPILAR GELECEK NESİLLERE AKTARILMALI
Tarihî yapılar şehirlere ruh katan unsurlardır. Ahşap minareli mescitler de Konya’nın tarihî semtlerini zenginleştiren, o semtlere ayrı bir manevi hava kazandıran yapılardır. Bizlere ecdadımızdan miras kalan bu yapılar orijinal halleriyle muhafaza edilerek gelecek nesillere aktarılmalıdır. Tarih boyunca İslam şehirleri arasında çekim merkezlerinden biri olan Konya bu özelliğini günümüzde de devam ettiriyor. Bu anlamda Konya’yı farklı kılan şey ise Selçuklu, Karamanoğlu ve Osmanlı’dan aldığı tarihî zenginliği büyük oranda muhafaza ederek günümüze taşımasıdır. Bu süreçte bir dönem bazı mimari yapılar kazaya kurban gitse de Konya pek çok şehre göre tarihî şehir görüntüsünü muhafaza eden bir yerdir.
AHMET KUŞ
Çukur Camii
Eski Hacı Osmanağa Camii
Feritpaşa Camii
Karakayış Sarı Camii
Şeyh Ulema Yusuf Ağa Camii