İslâm bankası, İslâm ekonomisi esaslarına göre bankacılık işlemleri yapan bir kuruluştur. İslâm bankaları, faizsiz bankalardır. İslâmi esaslara göre faaliyetlerini yürütürler. Kâr ve zarara katılmak suretiyle ortaklık kurarlar. İslâm, faizi yasak ederken, kâr ve zarar esasına dayalı ortaklık sözleşmelerini mümkün görmektedir.
İslâm Bankaları’nın Gelişimi: İslâmi bankacılık piyasası bugün 1 trilyon dolara dayandı. IMF araştırmasına göre, 2015’te dünyadaki 1.2-1.6 milyar kadar Müslüman’ın tasarruflarının yarısı, İslâmi finansal kuruluşlara yatırılacak. IMF uzmanları Patrick Imam ve Kangni Kpodar, “İslâmi Bankacılık: Nasıl Yaygınlaştı?” başlıklı bir çalışma raporu hazırladı. Raporda İslâmi bankacılığın kendi kabuğundan çıkıp ana finans akımlarından biri haline geldiğine vurgu yapıldı. Rapora göre İslâmi bankalar toksik(zehirli) varlıklara bulaşmadıkları için son krize karşı esnek oldular, ama odaklandıkları emlak ve ticaret çökünce olumsuz etkilendiler.
Varlıkları 2007’de 500 Milyar Doları Aştı: İslâmi bankacılığın sadece Müslüman ülkelerde değil, Müslüman nüfusun fazla olduğu “İngiltere” gibi ülkelerde de yaygınlaştığını dile getiren rapor şöyle devam etti: “Küresel İslâmi bankacılık varlıkları son on yılda iki haneli büyüdü ve kimi geleneksel bankalar kendilerine, 2007 sonu itibarıyla tahminen 509 milyar dolara ulaşan Şeriat-uyumlu finansal varlıklarla “İslâmi pencereler” açtı. Uluslararası Varlık Komisyonları Örgütü’ne göre, 2015 yılında dünyadaki tahmini 1.2-1.6 milyar Müslüman’ın tasarruflarının yarısı, İslâmi finansal kuruluşlarda olacak. İslâmi bankacılık son yıllarda özellikle 400 milyon Müslüman’ı barındıran Afrika’da gelişirken, İslâmi finans pazarının bugünkü değeri de 1 trilyon dolar civarında.”
İslâm Bankaları’nın Sayısı: IMF raporuna göre şu anda Ortadoğu, Kuzey Afrika, Güneydoğu Asya’da yoğunlaşan İslâmi bankacılık, Orta Afrika’ya, Orta Asya’ya ve Batı Avrupa’ya yayılıyor. 2006 Bankscope verilerindeki 176 İslâmi bankanın yüzde 70’i Ortadoğu ülkelerinde, yüzde 14’ü Güneydoğu Asya’da ve yüzde 15’i Orta Afrika’da. Bu tür kurumlar en çok Bahreyn ve Malezya’da, İran ve Sudan gibi İslâm Cumhuriyetlerinde ve daha genel olarak Körfez bölgesinde yer alıyor. Büyük Müslüman nüfusa sahip Körfez ve Afrika ülkelerinde İslâmi bankaların sayısı görece büyüktür. Diğer bölgelerde İslâmi bankaların payı tek haneli rakamlardadır ve bu daha az öneme işaret eder. Güçlü projeleri finanse etmek konusunda daha fazla istekliler.
İslâmî bankacılığın geleneksel bankaların bir tamamlayıcısı olabileceğini belirten IMF raporunda: “İslamî bankacılık sistemik risklerin çeşitlendirilmesine yardımı dokunabilir. Konvansiyonel bankalarda, bir banka kredi verdiğinde, ödünç alan iflas durumu hariç tüm riskleri taşır. İslâmi bankacılıkta hem banka hem girişimci ödülü ve başarısızlığı birlikte paylaşır. Bankalar kredinin anaparası ve faiziyle ilgilenir. İslâmi bankacılıkta ise kâr ve zarar paylaşıldığı için bankalar sadece bir proje başarılı olduğunda kâr sağlar. Bu nedenle İslâmi bankalar, girişimcinin herhangi bir kredi geçmişi olmasa bile, güçlü projeleri finanse etmeye daha fazla eğilimlidir.” (www.finansgundem.com, 01.09.2010, Akşam Gazetesi)
İslâm bankaları bugün İslâm ülkelerinde ve gayri Müslim ülkeler de olmak üzere faaliyetlerini sürdürmektedirler. İlk İslâm bankası 1974 yılında “Nasır Sosyal Bankası” adı ile Mısır’da kurulmuştur. İslâm bankaları, İslâm ülkeleri tarafından kurulduğu gibi, İsviçre, Danimarka, İngiltere, Lüksemburg, Filipinler, Güney Afrika ve Bahama Adaları gibi gayri Müslim ülkeler tarafından da kurulmuştur.
Çeşitleri: İslâm bankaları amaçları ve faaliyet alanları itibarıyla üç ana grupta toplanmışlardır. 1) İslâm Kalkınma Bankası, 2) İslâm Ticaret Bankaları, 3) Sosyal Amaçlı İslâm Bankaları
Faaliyetleri: İslâm bankaları, yerli ve yabancı paralar ile hesap açarlar, havale ve transfer işlemleri yaparlar, teminat mektubu verirler, döviz alım-satımı yaparlar, ithalat ve ihracat işlemlerini finanse ederler, mülk alım-satımı yaparlar, katılım finansmanı v.s.
İslâm bankaları bir firmaya katılım finansmanı sağladığında o firmanın kâr ve zararına ortak oluyor.