Arabuluculuk Nedir?
Arabuluculuk kurumu, Avrupa ve Amerika’da 40 yılı yakın süredir uygulanan bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Aralarında davaya konu olmuş veya olabilecek bir uyuşmazlık olan kişilerin, meseleyi bir arabulucu eşliğinde karşılıklı olarak müzakere ederek çözüme kavuşturdukları bir süreçtir.
Belirtmek gerekir ki, arabuluculuk kurumunun en büyük işlevi, mahkemelerin sırtındaki iş yükünü almasıdır. Şöyle ki, arabuluculuk kurumunun Türkiye’de yürürlüğe girmesinden önce birçok sorun, mahkemeye gitmeksizin çözümlenebilme potansiyeli barındırmasına rağmen, mahkemeye intikal eder ve mahkemelerin iş yükü gereksizce artardı.
Ancak, tarafların arasında bir orta yol bulmaya çalışan arabulucu avukatlar, eğer bu süreçte tarafların uzlaşmasını sağlayabilirse, mahkemelerin iş yükünü ciddi oranda azaltmış olmaktadır. Bu durum da, özellikle Türkiye gibi yargılama aşamalarının oldukça uzun zamanlar aldığı ülkeler için bire birdir.
Arabulucuların işlevi ve neler yaptığı ile ilgili daha detaylı bir başlık açacak olursak; arabulucular, tarafların iletişimini kolaylaştırarak onları masada tutan arabuluculuk yöntemlerini uygular.
Tarafların kendi çözümlerini kendilerinin bulmalarına yardımcı olur. Bunu yaparken, arabulucu konuyu çözümleyen bir karar vermez, taraflara çözüm seçeneği sunmaz. Arabulucunun tarafsız ve bağımsız bir kişi olması gerekir.
Arabulucunun taraflardan birisiyle ciddi bir bağı olması halinde arabuluculuk yapmaması gerekir. Aksi halde, yapılan iş bir “arabuluculuk” olmaktan çıkar, “yardımcılığa” dönüşür; bu durum ise, adaletli bir karar verilmesinin önüne geçecektir.
Bu nedenle, her iki tarafın da, arabulucu ile tarafsız olduğundan mutlaka emin olması ve buna göre o avukata yetki vermesi gerekir. Bu durum, pek çok kezinde tahmin edildiğinden daha büyük bir öneme sahip olabilir.
İş Hukukunda Arabuluculuk
TBMM tarafından 12 Ekim 2017 tarihinde kabul edilerek yasalaşan İş Mahkemeleri Kanunu ile birlikte, işçi alacakları ve iş kanunundan kaynaklanan tazminat davaları için önemli bir değişiklik olarak iş davalarında arabuluculuk uygulaması zorunlu hale getirildi.
Buna göre, 01 Ocak 2018 tarihi itibariyle işçi alacağı ve tazminat davası açılmadan önce tarafların mutlaka bir arabulucu avukata danışması ve onunla birlikte çalışması gerekecektir. Aksi halde, dava açıldığında bir “şekil şartı” yerine getirilmediği için mahkeme davayı kabul etmeyecektir.
İş davalarında zorunlu olarak arabuluculuk uygulamasının şart koşulması, kanun koyucunun işçi alacakları ve tazminat talepleri ile, yöntemi ile uyuşmazlıkların daha hızlı ve daha az masrafla neticelenmesini amaçlamaktadır. Böylece “adil yargılanma hakkı” adıyla andığımız hakkın, ülkemizde de tesis edileceği düşünülmektedir.
Son derece isabetli bir uygulama olan arabuluculuk uygulaması, öteki hukuk devletlerinde gösterdiği etkiyi Türk hukukunda da gösterecek; en büyük sorunlarımızdan biri olan “yavaş yargılama” sorunu artık eskisine oranla daha az yaşanacak bir sorun halini alacaktır.
Hangi İş Davalarında Arabuluculuk Kurumu Zorunludur?
Bireysel iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ayırdı yapılmaksızın; bu sözleşmelerde yer alan her türden maaş, yıllık izin, hafta tatili, fazla mesai gibi işçi alacakları ve kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi tazminat alacakları için arabulucuya başvurmak zorunlu hale getirilmiştir. Ek olarak; ilgili kanun, bunların yanında işe iade davalarında da arabulucuya başvurulması gerektiğini hüküm altına almaktadır.
Yalnızca, iş kazası tazminat ve meslek hastalığından kaynaklı tazminat davaları ve yine buna ilişkin tazminat davaları sözünü ettiğimiz zorunluluğun dışında tutulmuştur. Bu tür davalarda arabulucuya başvurma zorunluluğu yoktur. Zarara uğramış olan işçiler, bu durumda doğrudan iş mahkemesine yardımı ile tazminat davası açabilir.