“Fata Morgana” tanımı veya insan üzerindeki “Fata Morgana Etkisi” mefhumu ile şimdiye kadar bilerek veya bilmeyerek en azından bir kez karşılaşmış olmalısınız.
Bu güne kadar “Fata Morgana Etkisi” nedir bilmeyenler veya hiç karşılaşmadığını zannedenler için yazalım.
Yazılanları okuduktan sonra mutlaka daha önce karşılaştıklarını fark edeceklerdir.
Karayollarında araç kullanan sürücülerin özellikle de denizcilerin korkulu rüyası olan fata morgana etkisi aslında bir serap veya göz yanılmasıdır.
Açık ve düz arazide hava sıcaklığının belirli düzeyi aştığı zamanlarda, özellikle denizde yahut düz arazide uzaktaki araçların ve hatta tüm cisimlerin havada boşlukta duruyor gibi durduğunu görmüş
İşte fata morgana etkisi tam da bu dur.
Aslında gördüğümüz ve fizik kurallarına aykırı olduğunu öğrendiğimiz bu görüntü bize hayal gibi veya olağandışı gibi görünse ve zaman zaman görüntüye bakarak hayallere dalıp gitsek de aslında bu durum ne fizik kurallarına aykırıdır ne de gerçektir.
Fata morgana etkisi olarak tanımlanan bu durumun bizim için en doğru açıklaması optik yanılmadan ibaret bir serap görüntüsüdür.
Hani şu çöllerde meydana geldiğini duyduğumuz ve zaman zaman karayollarında araç kullanırken bizin de başımıza gelen optik ışık kırılması olayıdır işin esası.
Sıcak yaz aylarında çöllerde veya çöle benzeyen arazilerde sürekli olarak su birikintisine benzer bir durum ortaya çıkar.
Bunun sonucunda da pek çok susamış gezgin, su birikintisi gibi görünen şeyin aslında sıcak çöl kumu olduğunu görünce hayal kırıklığına uğradığını en azından masalarda duymuşuzdur.
Aslında birçok kişinin bildiği hikayede anlatılan serap görüntüsü yeni tabirle tam anlamı ile bir optik fenomen olan ve halk arasındaki adı serap denilen olay birden çok biçimde oluşmaktadır.
Titanik’in batışı hakkında anlatılan buz dağı hikâyesinin de aslı fata morgana olarak kabul edilen yanılmadaki baş sebep olan buzdağı görüntüsünün farkına zamanında varılamamış olmasıdır.
Özellikle her yıl yaz aylarında defalarca karşılaştığımız ve araçların, gemilerin hatta dağların bile ufkun hemen üzerinde veya ufukta beliren su birikintilerinin veya göl ya da deniz görüntülerinin üzerinde havada süzülüyor gibi duruyor olması bizi her zaman heyecanlandırır.
Bu görüntüler kısa süreli de olsa heyecanlandırıcı veya kafa karıştırıcı olsa da arka planda olan biteni insan beyni derhal algılar ve olayları gerçekliği ile değerlendirmeye çalışır.
Aslında bu aşamada fata morgana etkisinin bir başka hali daha gündeme gelir.
Az da olsa fata morgana etkisi nedeniyle nesneler ters durumda da görülebilir.
Hatta bazen ufuk çizgisinin üzerinde sanki ikinci bir ufuk varmış gibi görüntüye neden olur.
Örneğin, sıcak ve güneşli bir günde, koyu renkli yol yüzeyleri büyük miktarda güneş enerjisini emer. Bunun sonucunda çok ısınacaktır. Bu sıcak yüzeylerle temas eden hava da, iletim yoluyla ısınacaktır. Ancak hava zayıf bir termal iletken olduğundan, sadece birkaç metre daha yüksekte çok daha soğuk hava yer alır. Bunun sonucunda da yazının başında bahsettiğimiz ve yukarıda da gördüğünüz gibi yolun yüzeyi ıslak gibi görünür.
Seraplar, ışığın yolculuğu esnasında farklı yoğunluktaki hava katmanları tarafından bükülmesi sonucunda oluşur. Farklı yoğunluğundaki bu hava katmanlarına da genellikle hava sıcaklığındaki keskin değişiklikler neden olur. Sıcaklık değişimi ne kadar büyük olursa, ışığın sapması da o kadar fazla olacaktır.
Bu halde sıcak ve soğuk havanın birleşimi ışığı büktüğü için bir nesne olduğundan daha büyük, daha küçük veya daha farklı bir konumda görünebilir.
İnsanlar gördükleri nesneye yaklaştıkça varmış gibi görünen su birikintileri kaybolur ve içlerinde yüzüyor görünen arabalar yok olabilir.
İnsanlar karayollarında, çöllerde ve denizlerde fata morgana etkisi ile serap gördükleri gibi gerçek hayatta da ağzı laf yapan siyasetçiler eliyle ve olmayan şeyleri oluyormuş gibi göstermeleri ile de gerçek hayatta serap görür ve olan biteni farklı görürler.
Ta ki gerçeği seraptan ayırt edene veya hayatın acımasız gerçekleri kafalarına dank edene kadar.
Ey iman edenler! takvâ sahibi olarak Allah’tan(cc) sakınırsanız, O size hakkı batıldan ayırt edecek bir anlayış, bir temyiz kabiliyeti verir, kötülüklerinizi örter ve sizi bağışlar. Alla(cc) büyük lütuf sahibidir.
Enfal Suresi 29. Ayet meali