İpek Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr Bestami Bilgiç, Edirne Valisi Dursun Şahin'in açıklaması ile gündeme gelen Büyük Edirne Sinagogu'nun Abdülhamit’in tahta bulunduğu bir dönemde 1907 yılında inşa edildiğini belirterek, “Edirne’de zamanla yahudi nüfusunun azalmasına paralel olarak şu an tartışma konusu edilen sinagogun cemaati de azaldı. Bugün az sayıda yahudi şehirde yaşamaktadır.” dedi.
Doç. Dr. Bilgiç, sinagog ile ilgili Cihan Haber Ajansı’na (Cihan) açıklamalarda bulundu. Edirne’de daha önce 13 sinagogun inşa edildiği bilgisini veren Bilgiç, “Edirne, Osmanlı döneminde Osmanlı yahudilerinin kalabalık olarak yaşadığı kentlerden birisiydi. İber Yarımadası’ndan yahudiler sürgün edildiklerinde Edirne’de ikamet etme imkanı buldular. Osmanlı yetkilileri bunu onlara sağladı. O tarihten itibaren ekonomik ve sosyal hayatın bir parçası oldular. Şehrin önemli bir unsuru haline gelen yahudiler daha çok ticaretle uğraştılar. Belli bir süre buraya göç eden yahudilerin ibadet ihtiyacının ortaya çıkmasıyla birlikte Edirne’ye 13 sinagog inşa edildi. Ancak Edirne’de 1905 yılında çıkan yangında sinagoglar kullanılamaz hale geldi. 13 sinagogun kullanılamaz hale gelmesinin ardından Abdülhamid’in tahta bulunduğu bir dönemde buraya Avrupa’nın en büyük sinagogu 1907 yılında inşa edildi. Edirne’de zamanla yahudi nüfusunun azalmasına paralel olarak şu an tartışma konusu edilen sinagogunda cemaati azaldı. Bugünde az sayıda yahudi şehirde yaşamaktadır. Yakın zamanda bu sinagogla ilgili restorasyon çalışmaları başlatıldı.” ifadelerini kullandı.
Bu sinagogun yapıldığı 1907 yılında Filistin’de yurt tartışması olduğunu dile getiren Bilgiç, “Bu tartışmalar daha çok Avrupa’da olsa da Filistin bir Osmanlı toprağı olduğu için Abdülhamid’de bu tartışmaları yakından takip ediyor, gelişmeler onunda dikkatine sunuluyor. Avrupa’dan gelen heyetler, Abdülhamid’den toprak talebinde bulunuyorlar. Toprak ve yurt edinme talepleri var. Ancak Sultan Abdülhamid bu talepleri kabul etmiyor, toprak satımını uygun bulmuyor. Bu durum tabii Osmanlı için siyasi bir problem ancak Osmanlı bunu siyasi bir problemi kendi tebası olan yahudi tebasına yansıtmıyor. Edirne’deki sinagogun tarihi bile bize bunu ifade etmektedir. Eski Osmanlı payitahtında Avrupa’nın en büyük sinagogunun yapılmış olması bize bunu söylemektedir. Bu arada Osmanlı bürokrasisinde yahudilerin önemli yerlere gelmesi Abdülhamid dönemine rastlar. Tazminattan itibaren gayri müslimlerin Osmanlı bürokrasisinde artarak yer aldığını biliyoruz. Tabi bunlar daha çok Ermeni ve Rumlardan oluşuyordu. Ancak Abdülhamid tahta çıkana kadar yahudiler bürokraside temsil edilmiyordu. Tahta çıkış ile birlikte artan oranda Osmanlı bürokrasisinde yahudilerin yer aldıklarını görmek mümkün. Bu arada Abdülhamid’in şahsıyla ilgili bir bilgi vermek istiyorum. Abdülhamid’in doktorlarından birisi yahudidir. Filistin’de yurt tartışmaları devam ederken yahudilerin normal hayatlarının etkilenmesine Abdülhamid müsaade etmemiştir. Yahudiler bu dönemde Osmanlı vatandaşları olarak hayatlarına devam edebiliyorlardı.” şeklinde konuştu.
CİHAN