Konya Aydınlar Ocağı’nın 2008 yılı son Salı Sohbeti’nde, Osmanlı Meclis-i Mebusan Milletvekili Konyalı Zeynel Abidin Efendi’nin 69. Vefat Yıldönümü münasebetiyle hayatı ve fikirleri dile getirildi.
Sille Kültür Evi’nde seçkin bir dinleyiciye hitabeden Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi Yard. Doç. Dr. Caner Arabacı, “Zeynel Abidin Efendi ve Konya söz konusu olduğunda tek taraflı suçlamaların yer aldığı bir durum ortaya çıkıyor. Gerçekler ortaya çıkmayınca da doğru bir neticeye varamıyoruz” dedi.
Konya tarihiyle ilgili İstiklâl ve Örfi İdare Mahkemeleri arşivlerinin henüz açılmadığını kaydeden Yard. Doç. Dr. Caner Arabacı, Nahşîbendi Şeyhi Memiş Efendi ve sülalesinin özelliklerini sayarken “ilmî yönü” ile “en çok şeyh yetiştiren aile” olduğunu dile getirdi. Doç. Dr. Arabacı, Nakşi şeyhi Muhammed Bahaeddin Efendi’nin üç evladından en büyüğü olan Zeynel Abidin Efendi’nin hayatıyla ilgili olarak şunları söyledi. “Zeynel Abidin Efendi müderris olup, meşrutiyette siyasî ve idarî vazifelerde bulunmuştur. Zeynel Abidin Efendi, kardeşleri Rifat ve Ziya Efendilerle birlikte Konya Valisi Bekir Sami Paşa tarafından yaptırılan Paşa Dairesi’ni (bugünkü Merkez Bankası’nın bulunduğu yer) Islahı Medaris’e dönüştürmek suretiyle eğitimde İslâm dünyasına model olacak bir çalışma başlatırlar. Nizamnamesi 14 maddeden oluşan Islâh-ı Medâris-i İslâmiyye Cemiyeti’ni kurarak 1 Ocak 1909’da Meşrik-i İrfan gazetesini çıkarırlar. 1919’da da İntibah gazetesi yayınlanmaya başlar.
Zeynel Abidin Efendi, II. Meşrutiyet’in ilânından sonra İttihat Terakki ‘den Konya Mebusu seçilir. Konya’da geniş ve etkin bir nüfuzu olan Zeynel Abidin Efendi, İttihat Terakki Fırkası’nın iç yüzünü öğrendikten sonra ayrılarak arkadaşlarıyla birlikte Hürriyet ve İtilaf Partisi’ni (1911) kurar. Ahali Partisi’nin de katılmasıyla muhalefet partisi 70 milletvekiline ulaşır. İktidardaki İttihat Terakki Partisi, İstanbul’da yerel seçim kararı alarak kendi adayı seçimi kaybeder. Bunun üzerine muhalefetin güçlenmesini önlemek için 1912’nin Mart ayında Meclisi fesh ederek baskın genel seçim kararı alır. Konya’dan ise 5 milletvekili seçilecektir. İttihat Terakki’nin seçim stratejisi ise 5’de beş yapmaktır. O dönemde İttihat Terakki’nin Hakem, Konya, Osmanlı gibi gazeteleri vardır. Hatta Babalık bile destek vermektedir. İttihat Terakki Kulübü açılır ve ayrıca okulları da vardır. İttihat Terakki, seçimlere 1 ay kala Adana’dan bu partiyle gönül bağı açık olan Muammer Bey’i Konya Valisi olarak atar. Seçime 10 gün kala da Bozkır Kaymakamı değiştirilir. Bozkır’da 22 kişiden 18’inin oyu bellidir. Konya, Karaman ve Bozkır’da reyi olan seçmenlere büyük baskılar uygulanır. Bozkır’da Zeynel Abidin’e oy atacak olan seçmenler uyanıktır. Kaymakam’ın oyununu fark ederek sandık başını terk etmezler. Bütün bunlara rağmen sandıklar açıldığında 8 oy Zeynel Abidin’e, 18 oy ise diğer adaya çıkar. Bütün alavere ve dalaverelere rağmen Zeynel Abidin, 5 milletvekili arasına girmeyi başarır. Fakat mazbatası verilmez. Seçmen sandıklarından da “Şeriat isteriz” türü yazılar çıkar ve Zeynel Abidin Efendi ile seçmenlerine yönelik iftiralar, sindirme ve baskılar iyice artar. 1912 genel seçimleri tarihe “Sopalı Seçimler” olarak geçer.
3 Ocak 1913 Babıâli Baskını’nın ardından Mahmud Şevket Paşa suikastını muhalefet üzerinde baskıyı artırmak için kullanan İttihat Terakki yönetimi, Hürriyet ve İtilaf partisinin önde gelenlerini tutuklatıp sürgüne gönderir. Islâhı Medâris 1917’de kapatılır. Zeynel Abidin Efendi Bandırma (Gemlik)’e sürgün edilir. Beş yıl süren sürgün hayatında rahat bırakılmaz ve “Sen burdan Konya’yı karıştırıyorsun” denilerek tekrar Bursa’ya sürülür.”
DELİBAŞ OLAYI
Caner Arabacı, İstanbul işgal altında iken Hürriyet ve İtilaf Partisi’nin yeniden teşkilatlanarak (1919) etkin bir konuma geldiğini ve Zeynel Abidin Efendi’nin hükümet üzerindeki tesirinin arttığını kaydetti. Zeynel Abidin Efendi’nin, Osmanlı Padişahı Vahdettin’le tanışmasının da Esvabcı İbrahim Efendi vasıtasıyla olduğunu belirten Arabacı, Zeynel Abidin Efendi’nin Vahdettin’e “Konya’yı parmağında döndüren adam” diye takdim edildiğini ifade etti.
Sohbetin ilerleyen saatlerinde Delibaş Olayını da gündeme getiren Yard. Doç. Dr. Caner Arabacı, bu hadisenin ezber ve tek taraflı ele alınmasının yanlışlığına dikkat çekerek şu açıklamaları yaptı.
“Delibaş’ın, dönemin Konya Valisi olan Arnavut kökenli Haydar Bey’in emrinde olduğunu biliyoruz. Bu kesin. Delibaş, etrafına 500 insanı Kuvay-ı Milliye adına topluyor. Daha sonra kulağına “sizi cepheye gönderip öldürtecekler” diye fısıldanıyor. Bundan hoşlanmayan ve buna hiddetlendiği söylenilen Delibaş, Konya’yı basıyor. Konya üç gün esir ediliyor. Ali Kemalî Efendi şehid ediliyor. Bu arada, bu olayı araştırırken bir başka bilgiye daha ulaştık. O da Delibaş’ın bir vesileyle İstanbul’a kadar gittiği ve Zeynel Abidin Efendi’yle görüştüğüdür. Zeynel Abidin Efendi, Delibaş’a “Konya’yı kana buladın da ne yüzle buraya geldin” diye çıkışarak yüz vermiyor. Bildiğiniz gibi daha sonra isyan bastırılıyor ve Delibaş, Ermenek taraflarında kendi adamları tarafından vurularak kellesi getiriliyor, üç gün Konya sokaklarında dolaştırılıyor. Bütün bu olaylardan Zeynel Abidin Efendi sorumlu tutularak Rifat Efendi idam ediliyor.”
Emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Osman Koçkuzu da, kısa konuşmasında “Bu ailenin siyasetle iştigali, bana göre talihsizliktir” dedi. Prof. Dr. Mikail Bayram ise, dönemin Bozkır Müftüsü Tanrıkulu’nun, Delibaş olayını ayrıntılı bir şekilde ele alan hatıratının bulunduğunu ve bunu, yayınlanmaması şartıyla kızına verdiğini belirterek “O da bir şekilde İzzet Koyunoğlu’na vermiş. İzzet Koyunoğlu bunu saklamış. Bu hatırat bir vesileyle bana geldi. Yalnız Arapçadır. Bu hatırat, Arapçası kuvvetli biri tarafından Türkçe’ye çevrilirse Delibaş hadisesiyle ilgili karanlıkta kalan pek çok taraf da aydınlanacaktır” dedi.
Konya tarihiyle ilgili İstiklâl ve Örfi İdare Mahkemeleri arşivlerinin henüz açılmadığını kaydeden Yard. Doç. Dr. Caner Arabacı, Nahşîbendi Şeyhi Memiş Efendi ve sülalesinin özelliklerini sayarken “ilmî yönü” ile “en çok şeyh yetiştiren aile” olduğunu dile getirdi. Doç. Dr. Arabacı, Nakşi şeyhi Muhammed Bahaeddin Efendi’nin üç evladından en büyüğü olan Zeynel Abidin Efendi’nin hayatıyla ilgili olarak şunları söyledi. “Zeynel Abidin Efendi müderris olup, meşrutiyette siyasî ve idarî vazifelerde bulunmuştur. Zeynel Abidin Efendi, kardeşleri Rifat ve Ziya Efendilerle birlikte Konya Valisi Bekir Sami Paşa tarafından yaptırılan Paşa Dairesi’ni (bugünkü Merkez Bankası’nın bulunduğu yer) Islahı Medaris’e dönüştürmek suretiyle eğitimde İslâm dünyasına model olacak bir çalışma başlatırlar. Nizamnamesi 14 maddeden oluşan Islâh-ı Medâris-i İslâmiyye Cemiyeti’ni kurarak 1 Ocak 1909’da Meşrik-i İrfan gazetesini çıkarırlar. 1919’da da İntibah gazetesi yayınlanmaya başlar.
Zeynel Abidin Efendi, II. Meşrutiyet’in ilânından sonra İttihat Terakki ‘den Konya Mebusu seçilir. Konya’da geniş ve etkin bir nüfuzu olan Zeynel Abidin Efendi, İttihat Terakki Fırkası’nın iç yüzünü öğrendikten sonra ayrılarak arkadaşlarıyla birlikte Hürriyet ve İtilaf Partisi’ni (1911) kurar. Ahali Partisi’nin de katılmasıyla muhalefet partisi 70 milletvekiline ulaşır. İktidardaki İttihat Terakki Partisi, İstanbul’da yerel seçim kararı alarak kendi adayı seçimi kaybeder. Bunun üzerine muhalefetin güçlenmesini önlemek için 1912’nin Mart ayında Meclisi fesh ederek baskın genel seçim kararı alır. Konya’dan ise 5 milletvekili seçilecektir. İttihat Terakki’nin seçim stratejisi ise 5’de beş yapmaktır. O dönemde İttihat Terakki’nin Hakem, Konya, Osmanlı gibi gazeteleri vardır. Hatta Babalık bile destek vermektedir. İttihat Terakki Kulübü açılır ve ayrıca okulları da vardır. İttihat Terakki, seçimlere 1 ay kala Adana’dan bu partiyle gönül bağı açık olan Muammer Bey’i Konya Valisi olarak atar. Seçime 10 gün kala da Bozkır Kaymakamı değiştirilir. Bozkır’da 22 kişiden 18’inin oyu bellidir. Konya, Karaman ve Bozkır’da reyi olan seçmenlere büyük baskılar uygulanır. Bozkır’da Zeynel Abidin’e oy atacak olan seçmenler uyanıktır. Kaymakam’ın oyununu fark ederek sandık başını terk etmezler. Bütün bunlara rağmen sandıklar açıldığında 8 oy Zeynel Abidin’e, 18 oy ise diğer adaya çıkar. Bütün alavere ve dalaverelere rağmen Zeynel Abidin, 5 milletvekili arasına girmeyi başarır. Fakat mazbatası verilmez. Seçmen sandıklarından da “Şeriat isteriz” türü yazılar çıkar ve Zeynel Abidin Efendi ile seçmenlerine yönelik iftiralar, sindirme ve baskılar iyice artar. 1912 genel seçimleri tarihe “Sopalı Seçimler” olarak geçer.
3 Ocak 1913 Babıâli Baskını’nın ardından Mahmud Şevket Paşa suikastını muhalefet üzerinde baskıyı artırmak için kullanan İttihat Terakki yönetimi, Hürriyet ve İtilaf partisinin önde gelenlerini tutuklatıp sürgüne gönderir. Islâhı Medâris 1917’de kapatılır. Zeynel Abidin Efendi Bandırma (Gemlik)’e sürgün edilir. Beş yıl süren sürgün hayatında rahat bırakılmaz ve “Sen burdan Konya’yı karıştırıyorsun” denilerek tekrar Bursa’ya sürülür.”
DELİBAŞ OLAYI
Caner Arabacı, İstanbul işgal altında iken Hürriyet ve İtilaf Partisi’nin yeniden teşkilatlanarak (1919) etkin bir konuma geldiğini ve Zeynel Abidin Efendi’nin hükümet üzerindeki tesirinin arttığını kaydetti. Zeynel Abidin Efendi’nin, Osmanlı Padişahı Vahdettin’le tanışmasının da Esvabcı İbrahim Efendi vasıtasıyla olduğunu belirten Arabacı, Zeynel Abidin Efendi’nin Vahdettin’e “Konya’yı parmağında döndüren adam” diye takdim edildiğini ifade etti.
Sohbetin ilerleyen saatlerinde Delibaş Olayını da gündeme getiren Yard. Doç. Dr. Caner Arabacı, bu hadisenin ezber ve tek taraflı ele alınmasının yanlışlığına dikkat çekerek şu açıklamaları yaptı.
“Delibaş’ın, dönemin Konya Valisi olan Arnavut kökenli Haydar Bey’in emrinde olduğunu biliyoruz. Bu kesin. Delibaş, etrafına 500 insanı Kuvay-ı Milliye adına topluyor. Daha sonra kulağına “sizi cepheye gönderip öldürtecekler” diye fısıldanıyor. Bundan hoşlanmayan ve buna hiddetlendiği söylenilen Delibaş, Konya’yı basıyor. Konya üç gün esir ediliyor. Ali Kemalî Efendi şehid ediliyor. Bu arada, bu olayı araştırırken bir başka bilgiye daha ulaştık. O da Delibaş’ın bir vesileyle İstanbul’a kadar gittiği ve Zeynel Abidin Efendi’yle görüştüğüdür. Zeynel Abidin Efendi, Delibaş’a “Konya’yı kana buladın da ne yüzle buraya geldin” diye çıkışarak yüz vermiyor. Bildiğiniz gibi daha sonra isyan bastırılıyor ve Delibaş, Ermenek taraflarında kendi adamları tarafından vurularak kellesi getiriliyor, üç gün Konya sokaklarında dolaştırılıyor. Bütün bu olaylardan Zeynel Abidin Efendi sorumlu tutularak Rifat Efendi idam ediliyor.”
Emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Osman Koçkuzu da, kısa konuşmasında “Bu ailenin siyasetle iştigali, bana göre talihsizliktir” dedi. Prof. Dr. Mikail Bayram ise, dönemin Bozkır Müftüsü Tanrıkulu’nun, Delibaş olayını ayrıntılı bir şekilde ele alan hatıratının bulunduğunu ve bunu, yayınlanmaması şartıyla kızına verdiğini belirterek “O da bir şekilde İzzet Koyunoğlu’na vermiş. İzzet Koyunoğlu bunu saklamış. Bu hatırat bir vesileyle bana geldi. Yalnız Arapçadır. Bu hatırat, Arapçası kuvvetli biri tarafından Türkçe’ye çevrilirse Delibaş hadisesiyle ilgili karanlıkta kalan pek çok taraf da aydınlanacaktır” dedi.