Her savaşın bir anıtsal yapısı var. Genel olarak da savaşta ölenleri anmak, gelecek kuşaklara yaşananları aktarmak için bu tür yapılara ihtiyaç duyulur. 1990'larda Avrupa'nın ortasında Bosna Hersek'te yaşanan savaşın simgelerinden biri de ülkenin başkenti Saraybosna'da bulunan, savaşta yaklaşık 300 bin kişinin hayatta kalmasını sağlayan Yaşam Tüneli.
Saraybosna'ya giden birçok turist, Yaşam Tüneli'ni de görmek istiyor. Saraybosna'da özel bir müze olan Yaşam Tüneli, şehri ziyaret eden turistlerin en çok ilgisini çeken yerlerden biri. Türkler de savaşta 300 bin kişinin hayatta kalmasını sağlayan tüneli mutlaka görmek istiyor. Tünel kazılması için evini Bosna ordusunu bağışlayan Şida Kolar ise 6 Ekim 2015 tarihinde vefat etti.
4 AY 4 GÜN BOYUNCA TÜNEL KAZILDI
Bosna Savaşı'nda Saraybosna'nın kuşatma altında tutulduğu sırada, Bosna Hersek'in ilk Cumhurbaşkanı merhum Aliya İzetbegovic ve arkadaşlarının kararıyla Birleşmiş Milletler (BM) kontrolündeki Uluslararası Saraybosna Havalimanı'na ulaşımı sağlayacak bir tünelin yapılması kararı alındı.
Kararın ardından yapılan araştırmaların ışığında Boşnakların elinde bulunan İgman Dağı yakınlarındaki Butmir bölgesinde Kolar ailesine ait evin altından tünel inşa edilmeye başlandı.
Sırp mevzileri arasında, uluslararası havaalanının altından özgür dünyaya açılan, 800 metre uzunluğunda, 1 metre genişliğinde ve 160 santimetre yüksekliğindeki tünel, 4 ay 4 gün süren yoğun çalışmalar sonucu 25 yıl önce, 30 Temmuz 1993 tarihinde faaliyete girdi. Tahta bloklarla ve tomruklarla desteklenen, zeminine de ray döşenen tünelin tamamlanmasıyla Saraybosna'nın dünyayla bağlantısı sağlandı ve gelen birçok gıda malzemesi bu tünel sayesinde kuşatma altındaki Boşnaklara ulaştırıldı.
TÜNEL 300 BİN İNSANI HAYATA BAĞLADI
Yaşam Tüneli, Saraybosna'nın, Sırp kuvvetler tarafından kuşatılması sonucu, kente yiyecek, ilaç, silah sokmak için dönemin Bosna Hersek Devlet Başkanı Aliya İzzetbegoviç ve arkadaşlarının bulduğu çözümlerden biri. Kuşatmanın tüm vahşetiyle sürdüğü 1993'te yaklaşık dört ayda yapıldı. 800 metre uzunluğunda, 1 metre genişliğinde ve 1.5 metre yüksekliğindeki tüneli, asker ve siviller ortaklaşa inşa ediyor. Savaş sırasında günde yaklaşık 4 bin kişinin geçtiği Yaşam Tüneli, Saraybosna'nın kuşatmadan tek çıkış yolu oluyor. Savaşın da kaderi tünelin hayata geçirilmesiyle değişmeye başlıyor. Ve yaklaşık 200 bin insanın öldüğü savaşta 300 bin insanın hayatta kalmasına neden oluyor. Bu nedenle de adı Yaşam Tüneli.
ZİYARETÇİLER ŞİDA NİNE'NİN ELİNİ ÖPÜYORDU
Tünele, iki katlı bir evin altından giriliyor. Ev, Kolar ailesine ait. Kolar ailesi, tünel fikri ortaya çıktığında evlerini hibe etmiş. Savaş sırasında da yorgun halde tünelden geçen askerlere su ve yemek veren, onlarla sohbet eden Sida Kolar, nam-ı diğer Sida Nine, Yaşam Tüneli'nin yüzüydü. Şida Nine 6 Ekim 2015 tarihinde 89 yaşında hayata gözlerini yumdu.
Ziyaretçiler ve özellikle Türkler, yıllar sonra Sida Nine'nin elini öperek ona saygılarını sunuyorlar. Dışarıdan, sade, iki katlı bir ev olarak görünen evdeki kurşun deliklerinin yoğunluğu dikkat çekici. İçeri girer girmez önce tünelin nasıl yapıldığı ve Saraybosna kuşatmasının nasıl yaşandığıyla ilgili 30 dakikalık bir belgesel izlemeniz rica ediliyor.
İnsanı 1990'lara götüren bu belgesel, Saraybosna'daki can pazarının nasıl yaşadığını da gösteriyor. Çünkü Sırp askerleri, Saraybosna'yı çevreleyen dağlardan, kuşatma boyunca top ve füzelerle kenti sürekli vurmuşlar. Yaşam Tüneli, savaş sonrasında askeri bölge olmaktan çıkıyor. Kolar ailesi de savaşın seyrini değiştiren bu tüneli kaderine bırakmaya razı gelmiyor ve tünelde kullanılan malzemeleri saklıyor. Toprak taşınmasında kullanılan el arabaları, insanların yiyecek taşıdığı çuval ve sırt çantaları askeri malzemeler gibi. Tünel müze olunca da bu malzemeler sergilenmeye başlanıyor. Müze olduktan sonra tünelin 20 metrelik kısmı geriye kalıyor. Diğer bölüm ya kapatılmış ya da yıkılmış.
“TÜRKLERE HER ZAMAN DUA EDİYORUM”
1992-95 arası devam eden savaş sırasında evinin altından tünel açılmasına müsaade ederek, savaşın seyrini değiştiren Şida Kolar ve oğlu Bajro, savaş günlerini anlatmıştı. “Allah, bizleri Sırpların şerrinden korusun” diye duâ eden Şida Ninenin Türkiye’ye apayrı bir sevgisi var. Şida Kolar, Türk dünyası ve bütün dünya Müslümanları tarafından çok seviliyor.
Bosna Hersek’e gelen neredeyse her Müslümanın kendisini ziyaret ettiğini dile getiren Şida Nine, “Kapıma gelen Müslümanları geri çeviremiyorum. Müslüman Türkleri ve bütün Müslüman milletleri çok seviyorum. Allah bütün Müslümanları korusun. Onlara mağlûbiyeti göstermesin” diye dua etmişti.
TÜNEL FİKRİNİ TÜRK ASKERİ VERMİŞ
Savaş döneminde temel gıda maddeleri ve silâh sevkiyatını sağlamak için evini bağışlayan 84 yaşındaki Şida Kolar, tünelin açılması fikrini de bir Türk askerin verdiğini belirterek “Tünelin açılması fikri oluşunca ‘benim evim neden olmasın ki’ dedim. Tünel yapılmadan önce o kadar insan vefat etti.
Bosnalılar kurtulacaksa biz de evimizi veriyoruz dedik. Bosna’nın kurtulmasında azıcık payımız olduysa ne mutlu bize. Müslüman Türklerin ziyarete gelmesi bize yetiyor. Evimizi ziyaret edip duâ etmeleri, duâ istemeleri bizim için çok mühim. Başka yerlerden gelenler için kendimi yormuyorum. Ama Türkiye’den ve diğer ülkelerden gelen Müslüman ziyaretçileri sağlığım el verdikçe karşılamaya çalışıyorum” demişti.
HOLLYWOOD'UN TÜNEL İLGİSİ
Yaşam Tüneli Müzesi'nde savaşta ölenlerin adlarının yazıldığı listeler ile savaş sırasında yaşananları anlatan fotoğrafların yer aldığı bölümden sonra askeri malzemelerin sergilendiği odada dikkat çekici bir fotoğraf panosu var.
Panoda Kevin Spacey, Michael Moore ve Morgan Freeman gibi pek çok ünlü oyuncu, yazar, düşünür ve devlet başkanlarının burayı ziyaret ettiklerinde çektirdikleri fotoğraflar yer alıyor. 1992'de başlayan savaşta Bosna-Hersek'te 200 bin insan öldü. Saraybosna'ya yapılan saldırılar sonucu 11 bin Saraybosnalı yaşamını yitirdi. Bunlardan 1600'ü çocuktu. Savaş 1995'te Dayton Barış Antlaşması ile bitti. Bosna-Hersek'te hâlâ savaşın yaraları sarılmaya çalışılıyor. Saraybosna'da birçok binadaki kurşun izleri hâlâ duruyor.