Bağımsızlığa giden kanlı gün: 20 OCAK

Kardeş ülke Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de 20 Ocak 1990 tarihinde nesiller boyunca unutulmayacak bir katliam yaşandı. 1990'da Sovyetler Birliği ordusunun sivilleri katlettiği 20 Ocak Katliamının acı anısı, aradan geçen 30 yıla rağmen tanıkların hafızasında tazeliğini koruyor.

Azerbaycanlılar, 1990 yılının başlarında Ermenilerin artan toprak taleplerine ve Sovyet yönetimine tepkilerini göstermek için Bakü'nün Azadlık Meydanı'nda uzun süre gösteriler düzenledi. Sovyet ordusu, 20 Ocak'ta Bakü'ye girerek aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu 134 sivili katletti ve olaylarda 750 kişi yaralandı.

Hayatlarını kaybedenler arasında Bakü’de yaşayan Ruslar bile vardı. Katliamda kimliği tespit edilemeyenler ise isimsiz olarak defnedildi. Bugün Bakü’de şehitlerin tamamı Şehitler Hıyabani olarak adlandırılan şehitlikte yatıyor. 20 Ocak kurbanları arasında Bakü’de yaşayan Ruslar hatta küçük yaşta çocuklar bile var. Katliamda kimliği belirlenemeyen kişilerin mezarları da Şehitler Hıyabanı’nda bulunuyor.

Şehitler Hıyabanı’na girdiğiniz andan itibaren gözleriniz doluyor. 20 yaşındaki gençler Azerbaycan’ın bağımsızlığı için can vermiş, 70 yaşındaki ihtiyarlar da. Hepsinin resimleri mezar taşları üzerine işlenmiş.

Azerbaycan’ın başkenti Bakü’ye gelmişken Şehitler Hıyabanı’nı ziyaret etmeden olmazdı. En son 2010 yılının Kurban Bayramı’nda Bakü’ye gitmiştim. Kurban Bayramı sabahı kahvaltının ardından soluğu Şehitler Hıyabanı’nda almıştık. 9 yıl sonra yeniden Bakü’ye gitme fırsatı buldum. Bu kez Türk Dil Kurultayı için Bakü’deydim.

9 yıl sonra yine ilk ziyaret ettiğim yer Şehitler Hıyabanı oldu. Şehitler Hıyabanı’nda 20 Ocak şehitleri, Karabağ ve Hocalı şehitlerinin mezarları bulunuyor1990 yılında Soyvetler Birliği dağılma sürecine girmişti. Azerbaycan halkı da bağımsızlık için sokaklara döküldü. Bakü’ye giren Rus tankları bir gecede 150’ye yakın fazla insanı şehit etti. 1990 yılından bu yana Azerbaycan halkı Şehitler Hıyabanını ziyaret ediyor, dualar ediyor ve karanfillerini bırakıyorlar.

Sovyetler Birliği'nin çöküşü ve bağımsızlığın kazanılmasında önemli bir dönüm noktası kabul edilen "Kanlı Ocak" olayları, aynı zamanda Azerbaycan tarihinin şanlı bir sayfası olarak görülüyor. Her yıl 20 Ocak'ta yüz binlerce Azerbaycanlı, katliamın kurbanlarının defnedildiği Bakü'deki Şehitler Hiyabanı'nı ziyaret ediyor.

1990 yılının başlarında Ermenilerin artan toprak taleplerine ve Sovyet yönetimine tepki göstermek için protesto gösterileri düzenleyen Azerbaycanlıları dağıtmak için Bakü'ye gelen Sovyet ordusu, 20 Ocak'ta aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu 150'ye yakın sivili katletmiş, yüzlerce kişiyi yaralamıştı.

Bu katliama “Kara Ocak” (Quara Yanvar) denmektedir ve asıl neden ise Ermenilerle alakalı. Ermenilerin artan toprak talepleri karşısında büyük bir Azeri kitlesi tepki göstermiş ve “Ermeniler Dışarı” sloganları atarak yürüyüşler tertiplemişlerdi. Buna misilleme olarak Ermenistan’da yaşayan çok sayıda Azeri kovulmuştu. Süreç; çok ustaca hazırlandı. Gorbaçov döneminde, Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin 25 Temmuz 1990’da yayınladığı bir kanuna dayanarak Dağlık Karabağ’da da av tüfekleri dâhil olmak üzere tüm ateşli silahlar toplandı. Karabağ’da bu toplama işini bizzat Rus askerleri yönetti. Ağustos ayından itibaren direk olarak Azerileri hedef alan Ermeni saldırıları başladı. Aslında plan göstere göstere uygulanmaya başlamıştı. Toplu taşıma araçları taranmaya, evler yakılmaya velhasıl terör yapılmaya başlanmıştı. Kısa bir süreçte; 186 bin Azeri Azerbaycan’a gitmeye zorlandı. Bu tam anlamıyla bir “etnik temizlik operasyonu” olarak tanımlanabilir. Amaç; topyekün olarak o coğrafi alanda bir tek Azeri’nin kalmaması, Karabağ topraklarının tamamen Ermeni ve Ruslarca iskân edilmesi şeklindeydi.