Alınmayan gaza 892 milyon TL ödendi!

Aboneye 1 kuruş bile indirim yapmayan BOTAŞ, İran'dan aldığı pahalı doğalgazın parasını kurtarmak için pahalı doğalğaz satmayı sürdürdü. Pahalı İran doğalgazının Türkiye'ye faturası ağır oldu. BOTAŞ parasını ödediği gazı kurtarmak için İran'dan alıma ağırlık verdi. Bu sefer de altyapı yetersizliği nedeniyle en ucuz doğalgaz olan Azeri gazını alamadı ve ‘al ya da öde'ye düştü. Şirketin almadığı gazın parasını ödemek zorunda kalması, aboneleri pahalı gaz kullanmak zorunda bıraktı.
Ham petrol fiyatlarının rekor düzeyde gerilemesine rağmen Türkiye'de doğalgazın niye ucuzlamadığı ortaya çıktı. İsmail Altunsoy'un Zaman Gazetesi'nde yer alan haberine göre, resmi verilere göre kamu şirketi BOTAŞ, önceki yıl ‘al ya da öde'ye (take or pay) düşerek alamadığı doğalgaz için  892 milyon lira (322 milyon dolar) ödeme yaptı. Nedeni ise İran'dan alınan pahalı doğalgaz oldu.

Kamu şirketi, 2007-2009 yıllarında İran'dan 5,1 milyar metreküp gazı tüketimdeki azalma ve altyapı yetersizliği nedeniyle çekemedi ve parasını ödedi. Sonraki dönemde ise BOTAŞ, parasını verdiği gazı kurtarmak için İran gazına ağırlık verdi. Ancak altyapı yeterli hale getirilmediğinden bu sefer de en ucuz gaz olan Azeri doğalgazı taşınamadı ve tekrar ‘al ya da öde'ye düşüldü. Ayrıca Azerbaycan'dan asgari miktarın alınamaması, BOTAŞ'ı ikinci bir zarara soktu:

ABONELER PAHALI KULLANMAK ZORUNDA KALDI

İki ülke arasında yapılan doğalgaz anlaşmasına göre Türkiye tarafı asgari gaz miktarını alınca üzeri her bin metreküp doğalgaz için 45 dolar gibi çok düşük bir ücret ödeceyek. BOTAŞ, ‘al ya da öde'ye düşerek bu avantajdan da mahrum oldu. BOTAŞ'ı denetleyen Sayıştay önemli bir uyarı yaptı: Azerbaycan'a parası ödenen gazın 2017 yılına kadar geri alınmaması halinde 892 milyon lira zarar kaydedilecek ve ülke için önemli bir kaynak kaybı olacak.

Öte yandan BOTAŞ'ın almadığı gazın parasını ödemek zorunda kalması, aboneleri pahalı doğalgaz kullanmak durumunda bıraktı.

Türkiye ile Azerbaycan arasında 2001 yılında yapılan anlaşma kapsamında yıllık 6,6 milyar metreküp doğalgaz alımı öngörülüyor. Yıllık asgari alım miktarı 5,2 milyar metreküp olan anlaşma 2021 yılında sona eriyor. Bu anlaşmaya ilave iki ülke 2011 yılında Faz II diye yıllık 6 milyar metreküp doğalgaz alımını öngören yeni bir anlaşma imzaladı. Anlaşma kapsamındaki ilk gaz akışının 2017-2018 yıllarında  başlaması planlanıyor.

Anlaşmanın bitiş tarihi ise 2033 yılı. Türkiye'nin ayrıca Rusya'dan yıllık 30 milyar metreküp (20 milyar metreküp BOTAŞ ve 10 milyar metreküp özel şirketler) ve İran'dan da 9,6 milyar metreküp doğalgaz alım anlaşması bulunuyor. Rusya ve İran'ın için parası ödenen gazın telafi (geri alım) süresi 5 yıl, Azerbaycan'da ise 12 yıl. Türkiye, en pahalı doğalgazı İran'dan, en ucuz doğalgazı ise Azerbaycan'dan alıyor. Doğalgaz fiyatlarında en önemli belirleyici unsur, ham petrol fiyatları.

ALINMADI AMA PARASI ÖDENDİ

Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ'yi (BOTAŞ) denetleyen Sayıştay, raporunu tamamladı. Sayıştay'ın yeni tamamladığı BOTAŞ 2014 raporunda önemli tespitlere yer veriliyor:

2007-2008 ve 2009 yıllarında İran arz kaynağından yaklaşık 5,13 milyar metreküp al ya da öde yükümlülüğüne girildi. Parası ödenen gaz 2010-2014 yılları arasında geri alındı. BOTAŞ 2009 ve 2010 yıllarında Rusya Mavi Akım arz kaynağından yaklaşık 4,2 milyar metreküp al ya da öde yükümlülüğüne girdi ve 2011 ve 2012 yıllarında bu miktarın tamamı alındı.

Doğalgaz ithalat sözleşmelerinde yer alan al ya da öde (take or pay) hükmü çerçevesinde Azerbaycan'dan asgari alım tutarının altında alınan doğalgaz için bu ülkeye ödenen tutarlar 2012 dönem sonunda 114,9 milyon ABD Doları karşılığı 205,6 milyon TL iken, 2013 yıl sonu itibarıyla 322,7 milyon ABD Doları kaşılığı 687 milyon TL'ye ulaşarak 2014 yıl sonu itibarıyla toplam 892,9 milyon TL'ye yükselmiştir.

Azerbaycan'a 2012 yılında yapılan ödemenin karşılığının 2016 yıl sonuna kadar, 2013 yılında yapılan ödemenin karşılığının 2017 yıl sonuna kadar asgari alım miktarı üzerinde doğalgaz alınarak mahsup edilememesi durumunda, toplam 892,9 milyon TL'nin zarar kaydedilmesi gerekmektedir ki, bu da ülke açısından önemli tutarda kaynak kaybına neden olacaktır.

ESKİ BAKAN, ‘AZERİ GAZI DA GERİ ALINACAK' DEMİŞTİ

Kamu şirketi BOTAŞ, 2007-2010 yıllarında taahhüt ettiği doğalgazı alamadığı için Rusya, İran ve Azerbaycan ile ‘al ya da öde'ye düştü. Şirket, parasını ödediği gazı, yine anlaşmalarda belirtilen süre içinde geri alabiliyor. Aksi halde, bu hak yanıyor.

BOTAŞ'ın önceki yıllardaki parasını ödeyip de alamadığı doğalgaz, kamuoyunda tepki almış ve tartışma konusu olmuştu. Tepkiler üzerine dönemin Enerji Bakanı Taner Yıldız, parası ödenen ve alınamayan 1 metreküp doğalgaz olmayacağı açıklaması yapmıştı (Ocak 2013).

Yıldız, TBMM Genel Kurulu'na konuyla ilgili ‘'Rusya'nın, aldığımız doğalgazda, 31 Aralık 2012 tarihi itibarıyla ‘al ya da öde' ile ilgili hiçbir talebi kalmamıştır. Biz bunu sonlandırdık. ‘Al ya da öde', İran, Azerbaycan, “Rusya gibi ülkelerde, bizim avans niteliğinde verdiğimiz paraların şu anda tahsil edilmesiyle alakalı bir işlemdir. Ben burada kamuoyunun önünde taahhüt ediyorum, bizim hiçbir ülkede almadığımız bir metreküp doğalgaz kalmayacaktır. Rusya'da kalmadığı gibi. 2014 yılının sonuna kadar Azerbaycan ve İran ile alakalı ‘al ya da öde' miktarı da sıfırlanmış olacaktır.'' bilgisini vermişti. Sayıştay raporu ise, Yıldız'ın söylediği tarihlerdeki Azeri gazının geri alınamadığını ortaya koydu.