RÖPORTAJ: EYYÜB KARAKUZU
Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti 10’a yakın cephede mücadele ederken cephelere Anadolu’nun her noktasından askerler gönderildi. Prof. Dr. Caner Arabacı, “Toplam 26 bin civarı Konyalı asker Birinci Dünya Savaşı’nda vatanı savunmuştur” dedi
ANADOLU'NUN HER BİR NOKTASINDAN CEPHEYE ASKER GÖNDERİLDİ
Birinci Dünya Savaşı tüm dünyayı derinden sarstığı gibi Osmanlı Devleti için de büyük bir sıkıntılı süreç meydana getirdi. Mücadele edilen her bir cephede vatan toprakları müdafaa edilirken Anadolu’nun her bir noktasından askerler cephelere gönderildi. Çanakkale cephesi Anadolu’dan en çok askerin gönderildiği cephe olarak tarihlere geçerken bu mücadelede Konya’nın yerini KTO Karatay Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Caner Arabacı anlattı. Arabacı, Konya’nın milli mücadele süresince nasıl bir konumda olduğunu, Konyalı şehitleri ve daha birçok konuyu Çanakkale Zaferinin 107. yıldönümünde özel açıklamalarda bulundu.
45 KİLOYU BULAN HERKES ASKERE ALINDI
**Hocam, Milli Mücadelede Konya’nın yeri nasıl bir konumda?
-Konya’nın milli mücadeledeki yeri veciz bir konumdadır. Konya, Birinci Dünya Harbinde tüm cephelere asker vermiştir. Öyle ki savaş döneminde yaşına bakılmaksızın 45 kiloyu bulan herkes askere alındı. Özellikle Çanakkale cephesinde 13-15 yaşlarında çok şehit verildi. Yani asker alınırken kimsenin yaşına bakılmadı. Hatta cephedeki asker kayıp verildikçe askerlik çağının dışındaki yaşlı insanlar ve askerlik çağına daha ulaşmamış çocuklar askere alındı. Konya’da da seferberlik çağrısı yapılarak okulların ve caddelerin gezildiğini biliyoruz.
26 BİN ŞEHİTTEN BAHSEDİLİYOR
**Savaşta şehit olmuş askerlerden kaçının Konya’dan olduğuna dair veriler mevcut mu?
-Çanakkale’de verdiğimiz şehitler ile ilgili elimizde somut bir takım veriler var fakat eksik. Milli Savunma Bakanlığı’na ait yayınlanmış 5 ciltlik bir Şehitlerimiz isimli eser var. O kitapta Konya’dan 4 bin 700 tane şehit listelenmiş durumda. Arşivlere dayanarak böyle bir çalışma yapılmış. Fakat bu sayı bize doğru bilgi vermiyor. Bu sayının çok daha üstünde bir sayıdan bahsetmek mümkün. Çünkü şehitlerimizin kayıt altına alındığı vefayat defterleri bugün tam olarak çıkarılmış değil. Bundan birkaç yıl önce şehit ve gaziler ile ilgili bir araştırma yapmak için nüfus müdürlüğüne müracaat etmiştim. Vefayat defterlerini sorduğumda görevlilerin defterler hakkında pek bir bilgi sahibi olmadıklarını fark ettim. Olan birkaç defterlere de bakmama müsaade etmediler. Üst makamlara dilekçe yazdım fakat o da olumsuz cevap aldı. Yani bunu şunun için anlatıyorum; elde birtakım veriler var ama yeterli değil. Bunun için geniş çaplı çalışmaların yapılması gerek. Yine o dönemlerde Konya hakkında bir bilgiden de söz edebiliriz. Konya’da milli mücadele yıllarında finansmanın bizzat Mustafa Kemal tarafından karşılandığı bilinen bir gazete yayınlanmış. ‘Halk’ adını taşıyan bu gazete toplam 44 gün çıkarılmış. İstanbul’dan Konya’ya gelen ve milli mücadeleyi destekleyici yayınları ile tanınan Süreyya Sami Berken isimli bir gazetecinin bu gazeteyi çıkardığını biliyoruz. Bu gazeteden elde edilen verilerde Konya’nın Birinci Dünya Harbinde 26 bini aşkın sayıda şehidinin olduğu yazar. Tabi bu sayı tüm cepheleri ifade ediyor. Fakat en çok asker gönderilen cephenin Çanakkale olduğunu göz önünde alırsak gerçek sayının 4 bin 700 sayısının çok daha üzerinde olduğunu söyleyebiliriz.
CEPHEDE NAMAZ KILAN KONYALI
**Konya, Çanakkale Cephesini anlatan eserlerde ve hatıralarda yer buluyor mu?
-Çanakkale’de muharebeler 1924 tarihinden itibaren başladı. 1925 yılının Şubat ayında ise savaş alevlenirken 1926 yılına kadar mücadele devam etti. Bu süreç içerisinde Enver Paşa Genelkurmayda Başkumandan vekili. Bir karar alıyor. Çanakkale’deki destanı yazdırmak üzere cepheye gazeteci, yazar ve şairleri davet ediyor. 1915 yılının Temmuz ayında cepheye bu şekilde götürülmüş 38 kişilik bir heyet görüyoruz. Bu ekibin içinde İbrahim Alaettin Gövsa da var. Gövsa’nın Çanakkale ile ilgili yazdığı eserlerine baktığımızda bir Konyalıyı görüyoruz. Gövsa, savaş sırasında şahit olduğu bir olayı bize şöyle aktarıyor: ‘Savaş en şiddetli anlarını yaşıyordu. Mermiler yağmur gibi karaya yağıyordu. Tam bu sırada açık bir alanda adamın biri dikkatimi çekti. Tüfeğini toprağa dikmiş namaz kılıyordu. Namazını bitirdikten sonra savaşmaya devam etti. Muharebe dinince yanına vardım. Nerelisin hemşerim diye sordum. Konyalıyım dedi.’ Gövsa’nın bu hatırasında gördüğümüz tablo sadece bir kişiyi anlatıyor. Gerek Konya’dan olsun, gerek Anadolu’nun başka şehirlerinden olsun nice yiğitlerin destanı var o topraklarda.
KONYA LİSESİ İKİ YIL MEZUN VEREMEDİ
**Konya’da milli mücadeleden dolayı mezun veremeyen bir okul var mı?
-Konya Lisesi iki yıl mezun verememiştir savaştan dolayı. Girişte yaşına bakılmaksızın 45 kiloyu bulan herkesin askere alındığını belirtmiştik. Nitekim özellikle binbaşılar rüştiyelere, liselere ve ortaokullara gidiyorlar asker toplamak için. Vatan ile ilgili, devlet savunması ile ilgili açıklamalar yaparlar. Vatan savunmasına katılmak isteyenler ayağa kalksın deyip gençleri askere götürürler. Gidiş o gidiş. Hatta alınan bu çocukların bazılarının ihtiyaçtan ötürü eğitim verilmeden cepheye gönderildiğini biliyoruz. Bu çok acı bir durum. Kayıplarımız da bu sebepten dolayı artmıştır. İşte Konya Lisesi de iki yıl mezun verememiştir. Hatta Konya Lisesi, savaş bittikten sonra sadece 1922 tarihinde 8 kişi mezun verebiliyor.
ÇANAKKALE'DEN SONRA EN FAZLA ASKER BALKANLARA DAĞITILDI
**Konyalıların Çanakkale dışında yoğun olarak mücadele gösterdiği başka bir cephe var mı?
-Birinci Dünya Savaşında toplam 10’a yakın cephemiz var. Çanakkale en önemlisi tabi. Çünkü İstanbul’un kapısı. Çanakkale dışında Yemen’de, Hicaz’da, Suriye’de, İran’da, Filistin’de, Kafkasya’da cephelerimiz var. Zaten Çanakkale zaferi kazanılınca askerlerimiz diğer cephelere dağıtılmış. En fazla askerin de Balkanlara dağıtıldığını görüyoruz. Buradan hareketle Anadolu’nun tüm şehirlerini esas alarak Konya özelinde de yorum yapabiliriz. Balkanlar Çanakkale’den sonra en çok asker gönderilen diğer cephe olmuştur. Burada üzücü bir hadise de vardır. En deneyimli askerlerimizin Almanların emrine verildiğini görüyoruz. Öyle ki Almanların bizim askerlerimizi Ruslara karşı ön saflarda savaştırdıklarını biliyoruz. Usta ve deneyimli askerlerimiz bu şekilde heba oluyor. Bakınız bu usta askerlerimiz eğer ki Filistin’e gönderilmiş olsaydı şuan Osmanlı’nın yarısı yaşıyor olacaktı.
ÇANAKKALE BASİTE ALINACAK BİR CEPHE DEĞİL
**Hocam son olarak Çanakkale cephesi hakkında neler söylersiniz?
-Öncelikle şunu söylemek gerekir: Çanakkale sıradan bir cephe değil. Halifelik merkezi, ümmetin kalbi İstanbul’un kapısıdır Çanakkale. Çanakkale’ye yapılan saldırı aslında sadece o topraklara değil, bizzat İslam dünyasına olan bir saldırıdır. Dünya Müslümanlarına diz çöktürme saldırısıdır Çanakkale. Bunun için cepheye dünyanın birçok noktasından gönüllü Müslümanlar da geldi. Bundan dolayı çok farklı bir direniş gösterildi. Bundan dolayı Çanakkale’nin basit bir cepheymiş gibi görülmemesi gerekir.