'Paydaşların görüşleri dikkate alınmalıydı'

Gençlik Eğitim Kurumları Kurucu Temsilcisi ve Eğitim Bilimleri Uzmanı Mehmet Toktaş, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli ile ilgili görüş ve önerilerini paylaştı. Toktaş, “10 yıllık uzun soluklu bir çalışmanın ürünü olarak ortaya çıkan; uzun süren görüş alışverişleri ve kamuoyundaki yansımalar üzerinden analizlerin yapıldığı, 260 akademisyen ve 700'ün üzerinde öğretmenimizin ekipler halinde yüzlerce toplantı gerçekleştirerek emek verdiği, bakanlık merkez teşkilatındaki bütün birimlerin de yoğun bir şekilde çalışma yürüterek hazırladıkları öğretim programlarımızın bir hafta süreyle askıda kalacağının duyurulması üzerine yoğun bir şekilde görüş ve önerilerimizi yetiştirmeye çalışıyoruz” dedi.

ASKIYA ÇIKALIM MI, GÖRÜŞLERİ ALALIM MI?

Tüm eğitim paydaşlarından görüşler alınması gerektiğini ifade eden Toktaş, öneri ve görüşlerini şu şekilde sıraladı: “Sanki bakanlıkta birileri askıya çıkmama konusunda uzun uzun tartışmışlar ve böyle bir karar vermişler gibi hissetmememize neden olan bu süre gerçekten yetersiz. Öyle ki; şimdiye kadar yapılan uygulamaların aksine sadece ortak metni 110 sayfa olan bütüncül bir çalışma, tüm yönleriyle bir haftalık bir sürede çok zor değerlendirilecektir. Bu sürenin yetersizliğinin yanında, yapılacak yorumlar öyle bürokratik bir halde istenmekte ki görüş bildir bağlantısına tıklandığında; sen önce bir e-devlete gir denmekte, öyle gelip geçerken karanlıkta bir şeyler söyleyip gitme, kimsin-nesin-nerede oturursun, nerede-ne kadara çalışırsın bir bakalım temelinde bir düşünceyle süreç bana göre başka bir boyut kazanmaktadır. Demek ki; ne söylendiği kadar kimin söylediği de önemli görülmüş. Neredeyse tüm akademik çalışmalarda katılımcılar kendini olabildiğince rahat hissetsin ve tüm görüşlerini rahat bir şekilde ifade edebilsin diye olacak ki isim bile yazmamız zorunlu kılınmazken ve işin daha ciddi olmasını da düşünerek bakanlığın böyle bir uygulama yaptığını da kabul edebilmekle birlikte bence bir cümlelik anonim yorumlar bile kıymetli olabilirdi.

KAZANIMLAR SADELEŞMİŞ, KAVRAMLAR ÇOĞALMIŞ

Ortak metin üzerinde verilen eğitim felsefeleri, yetkin ve erdemli insan tanımı, öğrenme çıktıları, alan becerileri, eğilimler, içerik çerçevesi ve öğrenme kanıtları gibi her biri sayfalarca derinliği olan kavramların atıf yapılarak ya da kaynak gösterilerek verilmesi daha doğru olurdu. Eğitim-öğretim için yazılan bunca şeyin hangi kaynaklardan beslendiğini bilebilseydik temelde oluşan yapıyı daha iyi tahlil edebilirdik. Böyle derin kavramlardan oluşan çalışmayı bizlere ulaştıran hocalarımız yaptıkları derin tanımların yanına meselelerin anlaşılmayacağı kaygısıyla olsa gerek infografik destekler de sunmuşlar. Ayrıca yapılacak görüş ve önerilerde bile yüksek derecede bizi tanımak isteyenler bizlere bu denli emekle oluşturulan taslağı sunarken çalışmayı hazırlayan komisyon ya da kişi kimliklerini de vermiş olsalar daha tutarlı olabilirlerdi. Yapılan basın bildirimi veya diğer açıklamalarda bir sadeleştirme üzerinden verilen mesajlar dikkat çekiciydi. Programın oturduğu felsefe, ana hedef ve disiplin hedefleri, bu hedeflere giderken izlenecek eğitim durumları, neyi ne kadar öğrettiğimizi ortaya koyacak ölçme değerlendirme uygulamaları, istenen eğitim ortamları da bir programın karmaşık ya da sade olmasını etkiler. Bilindiği üzere tasarlanan program, algılanan program ve uygulanan program gibi kavramlar karşımızda durmakta; merkezi bir otorite tarafından oluşturulan programın sahadakiler tarafından algılanması ve uygulanması değişkenlik gösterebilir. Program uygulayıcıları birçok unsurdan etkilenerek programları masada yazıldığının aksine uyarlamalarla değiştirebilir. Bunları göz önünde tuttuğumuzda program kazanım açısından sade olsa da algılama ve uygulama açısından pek öyle olmadığını söylemek mümkün.

ANALİZE İHTİYAÇ, İHTİYACA ANALİZ

Bir program değişikliği yapıldığında genelde neden değişeceğinin cevaplarının verilmesi beklenir. Biz aslında ne istiyorduk da yanlış giden neydi? Hangi eğitim paydaşı üzerine düşeni gerçekleştiremedi? Dünya 2018’den bu yana çok mu değişti, Türkiye bundan ne kadar etkilendi de mevcut programların güncellenme ihtiyacı doğdu? Nitekim Millî Eğitim Bakanlığı değiştirdiği son programlar hakkında 2017 yılında yayınladığı “Müfredatta Yenileme ve Değişiklik Çalışmalarımız Üzerine...” başlıklı çalışmasında bu hususların uzun uzun analiz edilmesini bir ihtiyaç olarak görmüş ve iki bölümle açıklamaya çalışmıştır.
-Farklı ülkelerin son yıllarda benzer gerekçelerle yenilenip güncellenen müfredatları incelenmiştir. Eğitim, öğretim ve müfredatlar üzerine son dönemlerde yurt içinde ve yurt dışında yapılan akademik çalışmalar taranmıştır.
-Anayasa ve ilgili mevzuat, kalkınma planları, hükûmet programları, şûra kararları, siyasi partilerin programları, sivil toplum kuruluşları ve sivil araştırma kurumları tarafından hazırlanan raporlar vb. dokümanlar analiz edilmiştir.
-Millî Eğitim Bakanlığı Genel Müdürlüklerince geliştirilen anketler aracılığıyla öğretmen ve yöneticilerin müfredatlar ve haftalık ders çizelgelerine yönelik görüşleri belirlenmiştir. İllerden her bir branş bazında müfredatlara dair il zümre raporları istenmiştir.
-Branşlara yönelik açık uçlu sorulardan oluşan ve elektronik ortamda erişime açılan bir anket yoluyla veriler toplanmıştır. Üniversitelerimizden branşlar esasında müfredatlara yönelik rapor hazırlamaları ve bunları Bakanlığımıza iletmeleri istenmiştir. MEB demek ki 2024 programımızda analize ihtiyaç görmemiş veya ihtiyaçlarımıza yönelik bir analiz yaptıysa bile bizlerle paylaşmak istememiştir.

BENİM DİLİM TÜRKÇE

Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli'nde Türkçe'nin bütün zenginliğiyle toplumun birbiriyle iletişimine, bu iletişimi anlamlandırma çabalarına ve kültür unsurlarını nesilden nesile aktarılmasına öncülük ve eşlik ettiğine vurgu yapılmış; Türkçenin öğretimi ve öğrencilerin dil becerilerinin geliştirilmesi, eğitimin her aşamasında Türkçenin öğretimine, doğru kullanımına titizlikle dikkat edilmesi, Türkçenin etkili kullanılmasına yönelik becerilerin kazandırılması ve bunların tüm derslerin ortak hedefi olarak belirlenmesi çok değerlidir.

MUHAFAZAKAR PRAGMATİZM

Yalnızca medeniyete uyum sağlayan bir nesil değil, etkin olarak medeniyet kurucusu ve geliştiricisi bilge nesiller yetiştirmeyi hedefleyen eğitim felsefemiz doğrultusunda ahlaklı, erdemli, milleti ve insanlık için iyi, doğru, faydalı ve güzel olanı yapmayı ideal edinmiş öğrenci profili modele temel oluşturmaktadır.” ifadelerinde görüldüğü gibi bir insan hedeflemektedir. Program genelinde milli bilinç, bilge nesil, fıtri özelliklere uygunluk ve şahsiyet bütünlüğü gibi son derece önemsediğimiz kavramlar sıklıkla ifade edilmekte ve temellendirilmektedir. Bununla birlikte aktif öğrenciler, farklılaştırmalar, değişen dünyaya uygunluk, gösterilecek gelişim, çağı yakalamış birey, okulun ve sınıfın ihtiyacına göre öğretmenlerin değişiklik yapabileceği ders saatleri, dünyada değişen durum ve ihtiyaçlara göre yeniden düzenlenebilecek şekilde esnek bir yapı benimsenmesi de vurgulanmaktadır. Program tasarlayıcıları ne düşündü bilemem ve direkt söylenmediği sürece söz söyleyecek kadar yeterli olmayan felsefe bilgimle bir tanım yapmak da istemem ancak gördüğüm odur ki muhafazakâr bir temelde holistik bir bakış açısıyla ilerlemeci bir felsefe belirlenmiş gibi görünüyor.

SİSTEM OKURYAZARLIĞI

İnsanların yeni durumlara kendilerini uyarlayabilmeleri, değişimi fark edebilmeleri, kendi kendilerine öğrenebilmeleri ve gelişen teknolojilerle birlikte bu yenilikleri uygulayabilmeleri için alandan bağımsız okuryazarlığın bir beceri olarak öğrencilere kazandırılması Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin öncelikli amaçlarından biridir. Okuryazarlık becerileri; bütün derslerin farklı içerik formları ile beslenmesi, öğretim programlarının çeşitlendirilmesi ve zenginleştirilmesi gibi işlevlere sahiptir. Öğretim programlarındaki okuryazarlık becerileri, öğrenme çıktılarında vurgulanmayan örtük bir yapıda ele alınmaktadır. Sistem okuryazarlığı ile geliştirilmek istenen sistem düşüncesi, dört temel durumun anlaşılmasını amaçlamaktadır. Bu durumlar; sistemin farkında olunması, sistemi oluşturan parçaların bilinmesi, sistemi oluşturan parçalar arasındaki ilişkilerin belirlenmesi ve sistemin amacının ve işlevinin anlaşılmasıdır. Disiplinler arası ilişkiler, öğretim programlarını disiplin odaklı bilgi aktarımının ötesine geçirerek öğrencilere bütüncül bir bakış açısı kazandırmada ve kalıcı öğrenmelerin gerçekleşmesinde önemli bir yere sahiptir. Disiplinler arası ilişki kurulurken yapay bir ilişkilendirme yapmak yerine farklı disiplinlerin anlamlı bir bütünlük içerisinde ve bir arada kullanılması amaçlanır. Bu kapsamda öğretim programlarında önceden karşılaşılan, daha sonra karşılaşılabilecek veya öğrenci seviyesine uygun farklı disiplinlerin ilişkilendirilmesi yapılmıştır.

YAŞASIN ÖĞRENME KANITLARI!

Ölçme ve değerlendirme hem öğretimin bir parçası hem de öğretimi tamamlayan bir süreçtir. Bir öğretim programı uygulanırken uygulamanın her adımında öğrencinin gelişiminin incelenmesi, öğretme-öğrenme sürecinin istenen ürünleri verip vermediğinin izlenmesi gerekir. Ölçme ve değerlendirme faaliyetleri; öğrencilerin bilgi, beceri, eğilim ve değerlerdeki düzeylerini belirlemenin yanı sıra öğrenme eksiklikleriyle ilgili de bilgi sağlar. Bu nedenle ölçme ve değerlendirme faaliyetleri; öğretim sürecini en üst düzeyde destekleyecek, geri bildirim sağlayan yapıcı ve beceri odaklı olacak şekilde planlanarak yürütülmelidir. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli öğretim programlarında öğrenmeleri iyileştirmek için sürekli, geliştirici (biçimlendirici) ölçme ve değerlendirme kullanılmış; öğretim tasarım ve uygulamasında birinci önceliğin öğrenme sürecinde derinleşme olmasının teşvik edildiği bir anlayış benimsenmiştir.

MERKEZİ SINAVLAR KALKIYOR!

Öğretmenler, öğrenci performansını belirlemek için çeşitli ölçme yöntemlerinden elde edilen birden fazla kanıta ihtiyaç duyar. Öğrenci portfolyoları, ödevler, projeler, performans görevleri, sunumlar, kontrol listeleri, sınavlar, gözlem ve görüşme formları, öğrenci anketleri, rol yapma, grup çalışması, ölçekler, mezun anketleri, sınıf içi tartışmalar, öz/akran/grup değerlendirmeleri ve yansıtma yazıları gibi kanıtlar; öğrenci performansını ölçmek ve geliştirmek amacıyla kullanılır. Ölçme ve değerlendirme uygulamaları, öğrenci başarısının belirlenmesinde ve öğretim sürecinin etkinliğinin anlaşılmasında kritik bir rol oynar. Ölçme ve değerlendirme süreçlerine dayalı kararlarda öğrencinin bireysel olarak veya grup hâlinde öğrenmesini ve ilerlemesini izleme, öğretim gelişimini destekleme ve paydaşlara verilen geri bildirim dikkate alınması gereken diğer kritik hususlardır. Öğretim programları kapsamında sadece sonuca odaklanan bir yaklaşımdan ziyade öğrencilerin süreç içindeki öğrenme düzeylerini takip etmek için geliştirici (biçimlendirici) ölçme ve değerlendirme uygulamaları kullanılmıştır. Sürece dair ölçme ve değerlendirme uygulamalarının ve özellikle performans görevlerinin mümkün olduğunca sınıf ortamında yapılacak şekilde yapılandırılmasına özen gösterilmiştir. Öğrencilerin ölçme ve değerlendirme sonuçlarının farklı paydaşlara raporlanması önemli bir süreçtir. Her bir ayrıntısına katılmakla birlikte “Nasıl olacak?” sorusunun cevabını arıyorum. Öyle bir şey hayal ettiriyor ki merkezi sınavlar kalkıyor, belediyeler sınava hazırlık için açtığı kurs faaliyetlerini durduruyor, özel öğretim kursları kapanıyor ve yerlerine açılan beceri kursları geliyor. Çoktan seçmeli merkezi sınavların kalkıp farklı kriterlerle öğrenci seçmelerini yapamadığımız sürece parantez içinde bile adı geçmeyen “çoktan seçmek” fiili yine hayatımızın tam ortasına oturur. Kademelerin sonuna doğru gelindikçe tüm eğitim paydaşları üç harfli sınavların baskısını iliklerine kadar hissederek çoktan seçtirmek için tüm yeteneklerini gösterir ve hep birlikte çoktan seçeriz.

FARKLILAŞTIRMA İÇİN ÇOK FARKLIYIZ

Farklılaştırılmış öğretimin bir bölümünün öğretim programlarımıza zenginleştirme ve destekleme olarak eklenmesi her öğrenci için olmasa da akademik anlamda sınıfın önünde veya arkasında olan öğrenciler için mümkün hale getirilmeye çalışılmıştır. Ancak öğrenme ortamlarında farklılaştırılmış öğretimi tam olarak uygulamak çok kolay olmayacaktır. Özellikle kalabalık sınıflarımız hiç de az değilken ve misafir öğrencilerle dolu okulları düşündüğümüzde farklı öğrencilerin çokluğu, kaynak yetersizliği, muhtemelen okullarda meydana gelecek materyal desteğinin sağlanamaması gibi sorunlar programın bu bölümünün öğretmenler tarafından kullanılma oranını düşürecektir. Dijital içeriklerin artması ve bilgiye ulaşma yollarının çeşitlenmesi bu olumsuzluğu ortadan kaldırabilir.

OKUL TEMELLİ PLANLAMA!

Öğretim programlarında ayrılan esnek ders saati sayısı ortalama sadece yüzde 4 olarak belirlenmiş. Örneğin Fen Bilimleri öğretim programında okul temelli planlama için bir eğitim-öğretim döneminde tüm sınıf seviyelerinde sadece 6 ders saati ayrılmıştır. Bu yansıtmadaki sorulara tek cevap veren öğretmenler olmamalı; okul idarecileri, yöneticiler ve veliler gibi tüm paydaşlar bu ve benzeri soruları cevaplamalıdır. Öğretim programında her ünite sonuna yerleştirilen karekodlar idari koridorlarımıza ve okul bahçesi kapılarına da koyulmalıdır. Tüm bu değerlendirmeler sonucunda bu kadar emek verilen bir programın bizlere ulaştırırken bakanlığın izlediği yolu hatalı olarak tanımlayabilirim. Kısa bir sürede tüm programların bütüncül bir yapıda değerlendirilmesi mümkün değildir. Ayrıca kaynak gösterimlerinin yapılmaması da farklı bir soru işaretidir. Programı tek kelimeyle anlatmak için “zor” kelimesi yeterli olabilir. Bunlarla birlikte görev yaptığım kurumda yıllardan beri misyon olarak belirlediğimiz ve son dönemde slogan haline getirdiğimiz “Aklı Geliştiren, Ahlakı Güzelleştiren” ifadesi bu program için de kullanılabilir. Öğretmenlerimizin ve okul idarecilerimizin bu programı uygulayabilmesi için birçok eğitim ihtiyacı olduğunu da söylemek mümkün. Ancak eğitimler ÖBA üzerinden sadece videoyu ileri alma önlemiyle verilecekse zaman ve kaynak ayırmak da yersiz olacaktır. Çünkü videolardan ya da düz anlatımla verilecek seminerlerden ziyade zümreler şeklinde atölye çalışmalarının yer aldığı çalıştaylar düzenlenmeli, programın tüm detaylarının anlaşıldığına emin olunmalıdır.

SAİT ÇELİK