İnsanı gıybete sürükleyen sebepler çoktur. İmam Gazali (rahmetullahi aleyh) on bir maddede özetlemiş, bunlardan sekizi herkesi ilgilendirmekte olup üç tanesi de din ehli ile alakalıdır.

1. Öfkesini gidermek için gıybet:

İnsan bir sebeple birisine kızıp, öfkesi artınca, adamın ayıplarını anlatarak öfkesini sakinleştirir. Şayet kendisini engelleyecek dinî hassasiyete sahip değilse haliyle dili gıybete kayar. Bazen de kızgınlığını bastırır, ancak kızgınlık içinde gizlenir ve sabit bir kine dönüşür. Böylelikle sürekli gıybete sebep olur. Kim ve öfke, gıybete sürükleyen en büyük faktörlerdendir.

2. Arkadaşlara uymak için gıybet:

Kişi arkadaşlarına uyarak onların gıybet etmelerine yardımcı olur. Arkadaşları gıybetle gönüllerini eğlendirirken, onların zoruna gider ve kendisinden nefret ederler endişesiyle, onlara karşı çıkmayo ya da o meclisi terketmeyi uygun görmeyip konuşmalarına izin verir. Bu davranışını da güzel geçim ve hoş sohbet olduğunu zanneder.

3. Kendini savunmak için gıybet:

Birinin kendi aleyhine hareket edeceği, dil uzatacağı, itibarlı biri yanında onu rezil edeceği ya da aleyhine şahitlik yapacağı hissine kapılır. Onun yapacağı şahitlik geçersiz olsun diye arkadaşı onu kötüleyip ayıplamadan önce kendisi çabuk davranıp onu kötüler.

4. Yanlışı başkasına nisbet ederek gıybet

Yanlış yaptığı bir şey kendisine isnat edilen kişi ondan sıyrılmanın yollarını ararken, başkasının yaptığı yanlışları diline dolar. Halbuki kendine temize çıkarken, başkasını kötülememeliydi.

5. Övünmek için gıybet

Bazıları başkasının noksanını ortaya çıkarıp kendisini yüceltmek ister ve, “Falan cahildir, anlayışı kıttır, konuşması zayıftır…” gibi sözler söyler. Gayesi, kendisinin faziletli olduğunu ispatlamak, daha bilgili olduğunu göstermektir.

6. Haset ve Kıskançlıkla gıybet

Bazıları insanların sevdiği ve ikram ettiği birinin övülmesini istemez. Bu nimetin ondan gitmesini arzular. Bu maksadı için de onu kötülemekten başka hiçbir yol bulamaz. O kişinin insanlar yanındaki şeref ve haysiyetini düşürerek sevgi ve ikramdan uzaklaştırmak ister.

7. Eğlenmek için gıybet

Bazıları şakalaşmak, gönül eğlendirmek, zamanı gülüp eğlenerek geçirmek için başkasının ayıplarını zikreder ve insanları güldürecek şeylerini anlatır. Bunun kaynağı da kibir ve kendini beğenmektir.

8. Alay için gıybet

Bazısı başkasını küçük düşürmek için onunla alay eder. Bu, o kişinin yüzüne karşı ya da arkasından yapılır. Bunun kaynağı da yine kibir ve alay edilen kimseyi küçük görmektir.

Yanlış yapıyoruz, doğru ile değiştirelim. İnsanların hatalarından evvel kendi yanlışlarımızı düzeltelim. İnsanların hataları için de onları oturduğumuz yerlerde dilimizle meze haline getirmeyelim. Mümkünse susalım. Gününüz bereketli olsun.